verkiezingen Archieven |

De lage opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen noopt tot herziening

Arno — Tue, 15 Oct 2024 08:18:35 +0000

Naast enkele markante uitslagen werden de lokale verkiezingen toch vooral gekenmerkt door een lage opkomst. De opkomst in Vlaanderen schommelde tussen de 60 à 70 procent, met een gemiddelde van 63,6 procent. Negatieve uitschieters vinden we vooral in grotere steden zoals Oostende, Antwerpen en Hasselt. In deze steden kwam 40 procent van het electoraat niet opdagen. Ter vergelijking, bij de lokale verkiezingen in 2018 bedroeg de gemiddelde opkomst (weliswaar met opkomstplicht) in Vlaanderen nog 92 procent. De afschaffing van de opkomstplicht heeft dus wel degelijk een sterk effect.

Deze cijfers zijn in eerste instantie toch zorgwekkend, 1 op 3 kiezers maakt actief de keuze om hun stem niet te laten horen en dat op het lokale niveau, het niveau dat traditioneel het dichtst bij de burger staat. Ook heel wat experten waren verrast door de lage cijfers gisteren. Men had voor dit experiment een opkomst van 70 à 80% voorspeld, waarna er zich de komende stembusgangen een gestage afkalving van het electoraal zou voltrekken.

Historisch gezien werd in 1893 de stemplicht ingevoerd als een bescherming voor de kiezer. Op die manier konden fabriekseigenaren en grondbezitters hun arbeiders en pachters niet langer onder druk zetten om geen stem uit te brengen – om zo hun politieke overwicht te bewaren. Opkomstplicht was zo een aanvulling bij het stemgeheim, dat de vrije keuze al eerder beschermde. Vandaag zou dat argument niet meer tellen, stelden voorstanders van de afschaffing. Zij vinden de verplichting een aantasting van de vrijheden van de burgers. Ze stellen dat het een democratisering is omdat partijen nu meer inspanningen moeten doen om de kiezer te overtuigen, te informeren. Hierbij verwijzen de voorstanders ook steevast naar het buitenland, waar in verschillende andere landen er ook geen opkomstplicht meer is.

Voorbeelden uit het buitenland leren ons dat verkiezingen waar iets op het spel staat, of waar men actief activeert om te gaan stemmen, nog steeds succesvol kunnen zijn.

Echter lijkt de Vlaamse tendens nu al de buitenlandse te volgen en zijn we met de huidige regelgeving op weg naar een opkomst van om en bij de 50%. Het valt hierbij te noteren dat de Vlaamse Overheid opvallend stil bleef in een activeringscampagne om tegaan stemmen. Er was veel duiding dat stemmen niet meer verplicht was, maar er kwam geen activatie om kiezers naar de stembus te krijgen.

De politieke animo voor deze redenering is echter niet eenduidig. Zo valt in het Vlaams Regeerakkoord te lezen dat er een herevaluatie volgt van de afschaffing van de opkomstplicht. Volgens De Wakkere Burger is deze herevaluatie dan ook nodig.

De eerste indicaties leren ons dat vooral jongeren, kortgeschoolden en kansarmen de weg naar de stembus niet hebben gevonden. Op lange termijn kan dat zorgen voor nog meer vervreemding van het politieke systeem en de ondervertegenwoordiging van deze bevolkingsgroepen. Hun belangen zullen niet even sterk verdedigd worden in de nieuwe gemeenteraden.

De Wakkere Burger pleit dan ook dat de herevaluatie van de afschaffing snel op tafel komt. De cijfers leren ons dat afschaffing van de opkomstplicht niet noodzakelijk een democratische stap vooruit is. Wij vertrekken van het principe dat iedereen die ‘geraakt’ wordt door een beleidsmaatregel, maximale kansen moet krijgen op inspraak in dat beleid. Bij verkiezingen gaat het dus over een gelijke kans voor letterlijk iedereen, uit welke maatschappelijke groep dan ook. Dit “iedereen-mee-principe” is voor ons fundamenteel: wij willen een democratie van en voor iedereen. Op termijn zullen de opkomstcijfers bij de huidige regelgeving echter verder blijven dalen, en zal het des te moeilijker worden om grote delen van het electoraat niet verder te vervreemden van de politiek.

Gide Van Cappel, Arno Van Rensbergen & Wim Van Roy

Het bericht De lage opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen noopt tot herziening verscheen eerst op .

Wat doet het provinciebestuur?

Arno — Thu, 03 Oct 2024 07:10:01 +0000

Vooral heel wat mensen is de provincie een onbekend overheidsniveau. Toch worden ook in de tien Belgische provincies op 13 oktober ook een provincieraad verkozen. Maar wat is nu de rol van die provinciale overheid? Officieel is die provincieraad bevoegd voor alles wat van provinciaal belang is en beraadslaagt over elk ander onderwerp dat wordt voorgelegd door de hogere overheid (bijvoorbeeld de Vlaamse overheid). Zo geeft de provincieraad bijvoorbeeld advies over bepaalde plannen van de Vlaamse overheid.

Dat zegt natuurlijk niet veel over de concrete bezigheden van dit politieke niveau. Het provinciebestuur voert onder andere taken uit in opdracht van andere overheden, zoals het uitreiken van milieu- en bouwvergunningen. Maar het voert ook een beleid ten bate van de eigen provincie: het beheer van recreatie- en natuurdomeinen, het inrichten van provinciale scholen, het aanleggen van fietsnetwerken, het promoten van lokaal toerisme… De provincies nemen ook initiatieven voor de samenwerking van plaatselijke steden en gemeenten. Eén bevoegdheid zijn de provincies een tijd geleden wel kwijtgespeeld: de zogenaamde persoonsgebonden materies. Op enkele kleine uitzonderingen na zijn de provincies niet meer actief op vlak van cultuur.

De krachtlijnen van dat beleid worden uitgestippeld door de leden van de provincieraad. Die worden rechtstreeks verkozen. Het aantal leden schommelt tussen 31 (Limburg) en 36 (andere provincies) naargelang het bevolkingscijfer van de provincie. Deze provincieraad keurt als ‘wetgevend orgaan’ de provinciale reglementen en besluiten goed. De provincieraad vergadert zo dikwijls als noodzakelijk, met een minimum van tien vergaderingen per jaar, wat eigenlijk neerkomt op eenmaal per maand.

De provincieraad kiest uit zijn midden de deputatie, eigenlijk de regering van de provincie. De deputatie wordt gecontroleerd door de provincieraad. Aan het hoofd daarvan staat de gouverneur. Die is in feite geen politicus, maar een hoge ambtenaar die tot zijn pensioen benoemd wordt door de Vlaamse regering. Hij wordt dus niet verkozen of vervangen na de verkiezingen. De gouverneur staat vooral in voor de veiligheid (politionele veiligheid en openbare orde, verkeersveiligheid, politie en brandweer, …) Bij zware rampen coördineert hij of zij de noodsituatie.

Interessant voor actieve burgers: de vergaderingen van de provincieraad zijn openbaar, behalve als het om persoonlijke aangelegenheden gaat, of als de provincieraad beslist in het belang van de openbare orde of op grond van ernstige bezwaren tegen de openbaarheid. De notulen van de openbare zitting van de provincieraad zijn openbaar en eventueel te verkrijgen door gebruik te maken van de wetgeving openbaarheid van bestuur. Iedere burger kan een verzoekschrift indienen bij de provincieraad betreffende een onderwerp dat tot de bevoegdheden van de provincie behoort. In principe kunnen burgers via een handtekeningenactie ook een volksraadpleging afdwingen over een provinciale beleidskwestie. Maar dat is tot vandaag nog nooit gebeurd.

Het bericht Wat doet het provinciebestuur? verscheen eerst op .

Terug van weggeweest bij verkiezingen: de schijnkandidaat

Arno — Wed, 26 Jun 2024 08:08:50 +0000

Na de parlementsverkiezingen kondigden al minstens twee bekende politieke koppen aan dat zij hun verkozen mandaat niet zouden invullen. Oud-voorzitter van het Vlaams parlement Jan Peumans en Brussels burgemeester Philippe Close gaven beiden, elk om eigen redenen, aan dat zij hun zetel onmiddellijk zullen doorgeven aan een opvolger. Dat lijkt oké, maar is het dat ook? Een aantal kiezers ziet zo hun stem toch in de prullenmand belanden. Is dat dan in feite geen vorm van kiezersbedrog?

Opportunistische schijnkandidaten.

Tot 2011 waren dergelijke schijnkandidaten schering en inslag. Tot dan konden populaire politici bij de samenvallende Vlaamse en Europese verkiezingen ongestoord ‘stemmentrekker’ spelen voor beide parlementen. Zetelende parlementsleden konden ook kandidaat zijn voor de verkiezing van een ander parlement en dat nieuwe mandaat echter niet opnemen. Dit kiezersbedrog had een duidelijk strategisch doel: de electorale aantrekkingskracht van een aantal kopstukken maximaal laten renderen voor hun partij.

De Wakkere Burger heeft zich steeds grondig verzet tegen deze opportunistische zetelcarrousel van schijnkandidaten en opvolgers. Bij elke verkiezing maakten we daarvan een duidelijk overzicht. Zo noteerden we bij de federale verkiezingen van 2007 maar liefst 17 kandidaten die onmiddellijk verzaakten aan hun mandaat. Bij de Vlaamse en Europese verkiezingen van 2009 waren dat er 18. Telkens waren deze schijnkandidaten goed voor meer dan 800.000 ‘verloren’ voorkeurstemmen.

Het zogenaamde Vlinderakkoord uit 2011 maakte komaf gemaakt met deze praktijken. De nieuwe regel was duidelijk: wie verkozen wordt, moet die nieuwe zetel opnemen.

Ondemocratische opvolgers

Maar met de aankondigingen van Jan Peumans en Philippe Close duikt deze praktijk – weliswaar in beperkte mate – opnieuw op. Peumans haalde 22.165 voorkeurstemmen binnen. Eerste opvolger Andy Pieters scoort met 7.844 stemmen toch een heel stuk lager. Meer zelfs: zijn score ligt lager dan die van alle andere effectieve kandidaten op zijn lijst. Zo kreeg de beste niet-verkozen effectieve kandidaat, Rita Moors, zelfs meer dan 12.000 stemmen achter haar naam. Ook in Brussel overtrof de score van Close (12.610) ruimschoots die van zijn opvolger (5.343).

Dit juridisch uitsluiten zal nooit volledig lukken, maar het brengt ons bij een belangrijke vraag: is een systeem met aparte opvolgerslijsten wel wenselijk vanuit democratisch oogpunt? Waarom mogen deze opvolgers met relatief weinig stemmen zetelen? Waarom duiden we niet gewoon de “beste verliezers” onder de effectieve kandidaten aan als eerste opvolgers?

Politieke partijen argumenteren dan wel vaak dat deze opvolgerslijsten een ideaal instrument om kansen te geven aan nieuwe politieke talenten, die (nog) niet zo bekend zijn. Vraag blijft: moeten we voorrang geven aan het personeelsbeleid van partijen en de carrièreplanning van politici of geven we voorrang aan de democratische stem van de kiezer. Daarom lijkt het voor DWB correcter om de aparte opvolgerslijsten af te schaffen. Dat is niet alleen democratischer, het zal voor de gemiddelde kiezer waarschijnlijker ook een veel duidelijker systeem zijn.

Wim Van Roy

Het bericht Terug van weggeweest bij verkiezingen: de schijnkandidaat verscheen eerst op .

Hoe stem je geldig?

Arno — Fri, 24 May 2024 10:15:30 +0000

Op zondag 9 juni trekken we naar het stemhokje voor de regionale, federale en Europese verkiezingen. Als je stemgerechtigd bent, krijg je enkele weken voor de verkiezingen een oproepingsbrief.

Op de dag zelf ga je naar het stemhokje met je identiteitskaart en oproepingsbrief. Maar wat doe je dan? Hoe stem je geldig? Dat hangt af van hoe je stemt: met potlood en papier, of op de computer.

Door Arno Van Rensbergen

Stemmen met potlood en papier

Stap 1: Voor je het stemhokje in gaat

Je geeft jouw identiteitskaart en oproepingsbrief af aan de medewerkers van het stembureau. Je krijgt deze na het stemmen terug.
De medewerker van het stembureau geeft je jouw stembiljetten, één per verkiezingen. Op 9 juni krijg je dus 3 stembiljetten: voor het Vlaams of Brussels parlement, de Kamer van Volksvertegenwoordigers en het Europees Parlement
Je neemt deze stembiljetten mee naar het stemhokje

Stap 2: in het stemhokje

Eenmaal in het stemhokje, vouw je jouw stembiljetten open
Je kleurt op 1 stembiljet alleen de bolletjes van 1 lijst (dus 1 politieke partij) in. Je hebt verschillende keuzes
– ofwel kleur je het bolletje bovenaan de lijst (dan ga je akkoord met de volgorde van de kandidaten van die partij)
– En/of je kleurt de bolletjes naast één of meerdere namen van kandidaten (dan geef je aan welke kandidaten de zetel van die partij mogen winnen)

Je mag op een ander stembiljet natuurlijk wel op een andere lijst stemmen
– Op lijst A voor het Vlaams Parlement
– Op lijst B voor de Kamer van Volksvertegenwoordigers
– Op lijst C voor het Europees parlement
Fout gemaakt? Niet tevreden met jouw keuze? Ga uit het stemhokje en zeg het aan de voorzitter. Die zal je een nieuw stembiljet geven.

Stap 3: Klaar met stemmen

Je vouwt jouw stembiljetten dicht, gaat uit het stemhokje en stopt elk stembiljet in de corresponderende doos. Proficiat, je hebt geldig gestemd!

2. Stemmen met de computer

Goed nieuws: stemmen met de computer is altijd geldig stemmen. Je moet namelijk alle stappen volgen op het scherm.

Stap 1: voor je het stemhokje in gaat

Je geeft jouw identiteitskaart en oproepingsbrief af aan de medewerkers van het stembureau. Je krijgt deze na het stemmen terug.
Je krijgt een chipkaart, die neem je mee naar het stemhokje.

Stap 2: in het stemhokje

Je steekt de chipkaart in de computer.
Het scherm toont wat je moet doen.
Je kiest de lijst waar je op wil stemmen. Daarna kan je in die lijst kandidaten aanduiden. Ook hier is een lijststem mogelijk. Foutje gemaakt? Geen paniek. Je kan bij elke stap jouw stem wijzigen of annuleren.

Stap 3: klaar met stemmen

Je bevestigd jouw keuze door op ‘bevestigen’ te klikken.
Jouw chipkaart komt terug uit de computer. De computer print ook een papier met een streepjescode en het overzicht van jouw stemmen. Je neemt beiden mee uit het stemhokje.
Je geeft de chipkaart af aan een medewerker en scant jouw papier met streepjescode. Je laat het papier achter in de stembus.

Het bericht Hoe stem je geldig? verscheen eerst op .

Wat als je geen oproepingsbrief hebt gekregen?

Arno — Wed, 22 May 2024 08:27:03 +0000

In België ontvangt elke kiesgerechtigde burger een oproepingsbrief. Voor het eerst zullen ook 16- en 17-jarigen een oproepingsbrief ontvangen voor de Europese verkiezingen. Maar wat moet je doen als je jouw oproepingsbrief niet gekregen hebt? Of kwijt bent?

Door Arno Van Rensbergen

Wat is een oproepingsbrief?

Het gemeentebestuur van jouw woonplaats verstuurt ten laatste 15 dagen voor de verkiezingen een oproepingsbrief naar alle stemgerechtigden. Deze brief bevat essentiële informatie zoals de datum, tijd, adres en nummer van het stembureau waar de kiezer moet stemmen. Daarnaast vermeldt de brief ook dat de kiezer deze oproepingsbrief en zijn identiteitsbewijs moet meenemen naar het stembureau.

Voor deze regionale, federale en Europese verkiezingen is het stemmen verplicht in België, dus de oproepingsbrief speelt een cruciale rol om ervoor te zorgen dat iedereen tijdig en correct geïnformeerd is over hun plicht om deel te nemen aan de verkiezingen. Voor het eerst krijgen ook 16- en 17-jarigen een (blauwe) oproepingsbrief voor de Europese verkiezingen.

Wat moet ik doen als ik mijn oproepingsbrief niet gekregen heb? Of kwijt ben?

In de laatste week voor de verkiezingen tot op de dag zelf, kan je bij het gemeentebestuur een duplicaat van jouw oproepingsbrief aanvragen. Op de verkiezingsdag is het gemeentebestuur open tot de stembureaus sluiten. Opgelet: in een aantal gemeenten kan je alleen op afspraak een duplicaat gaan afhalen. Op de verkiezingsdag zelf kan het daar dan weer zonder afspraak.

Sommige gemeenten bieden ook een digitaal duplicaat aan via eBox. Let op, voor het uitoefenen van een volmacht heb je een papieren oproepingsbrief nodig. Als je een volmacht wilt gebruiken en een duplicaat via eBox heeft ontvangen, moet je deze oproepingsbrief uitprinten. Neem contact op met jouw gemeente om te checken of je een duplicaat via eBox kunt krijgen.

Door Arno Van Rensbergen

Het bericht Wat als je geen oproepingsbrief hebt gekregen? verscheen eerst op .

Wat gebeurt er met een blanco stem?

Arno — Tue, 14 May 2024 09:53:34 +0000

Belgische kiezers moeten zich op zondag 9 juni aanbieden aan het stembureau voor de regionale, federale en Europese verkiezingen. Maar dat betekent niet dat je in dat stemhokje ook effectief voor een of andere partij moet stemmen. Een blanco stem kan ook.

Door Arno Van Rensbergen

Een blanco stem is een stem die wordt uitgebracht bij verkiezingen waarbij de kiezer in het stemhokje geen keuze maakt voor een van de beschikbare kandidaten of opties. In plaats daarvan wordt het stembiljet blanco ingeleverd, zonder dat er een naam of markering op staat die een specifieke keuze aanduidt. De kiezer kleurt dus geen enkel bolletje in. Bij elektronisch stemmen duidt de kiezer aan dat hij/zij blanco stemt. Opgelet, er is ook de partij ‘Blanco’. Stem je op deze, dan gaat jouw stem uiteraard naar die partij.

De hardnekkige mythe dat blanco en ongeldige stemmen worden geschonken aan de meerderheidspartijen of de grootste partij, klopt niet. Een blanco of ongeldige stem telt uiteraard niet mee bij de zetelverdeling. Stem je blanco, bepaal je dus niet mee wie er aan de macht komt na de verkiezingen.

Blanco en ongeldige stemmen hebben wel een onrechtstreekse invloed op de verkiezingsstrijd. Hoe meer blanco stemmen, hoe groter de impact van de geldige stemmen wordt. Want op die manier hebben politieke kandidaten en partijen minder stemmen nodig om een zetel in een parlement binnen te halen.

Blanco stemmen heeft ook een effect op de inkomsten van partijen. De thuisblijvers en blanco stemmen leveren de partijen financieel niets op.

Het bericht Wat gebeurt er met een blanco stem? verscheen eerst op .

16- en 17-jarigen: nieuwe stemmers

Arno — Fri, 12 Apr 2024 07:04:11 +0000

Op zondag 9 juni 2024 mogen voor het eerst ook 16- en 17-jarigen deelnemen aan de Europese verkiezingen. Meer nog, deze jongeren zijn verplicht om zich op verkiezingsdag aan een stemlokaal aan te melden. Deze verruiming van stemrecht naar opkomstplicht voor jongeren vanaf 16 jaar kwam er na een recente uitspraak van het Grondwettelijk Hof. Hoe zit het nu?

Ruim twee jaar geleden besliste de federale overheid om jongeren vanaf 16 jaar de kans te geven om te gaan stemmen. Dat gebeurde na een Europese resolutie. België werd toen het vierde land in Europa dat het stemrecht uitbreidde.

De eerste versie van deze nieuwe kieswet voorzag een voorafgaande inschrijving op de kiezerslijst voor geïnteresseerde jonge kiezers. Het Grondwettelijk Hof oordeelde dat zo’n verplichte registratie een ongrondwettelijke extra drempel zou betekenen voor jonge kiezers en vernietigde deze regeling. Eind 2023 paste het Belgische parlement de kieswet aan: Belgische 16- en 17-jarigen zouden automatisch worden opgenomen op de kiezerslijst, maar voor hen zou wel alleen stemrecht gelden en geen stemplicht. Ook deze ongelijke behandeling van minder- en meerderjarige kiezers vond het Grondwettelijk Hof niet aanvaardbaar. Gevolg van dit nieuwe arrest: de opkomstplicht is nu ook van toepassing voor stemgerechtigde jongeren van 16 of 17 jaar.

Concreet betekent dit:

– Jongeren van 16 en 17 jaar moeten deelnemen aan de Europese verkiezingen op 9 juni.

– Zij ontvangen automatisch een oproepingsbrief in de bus.

– Zij gaan op 9 juni met die oproepingsbrief en identiteitskaart net als andere kiezers verplicht naar het stemhokje.

– Zij kunnen uitsluitend een stem uitbrengen voor het Europese Parlement.

– Belangrijk: Jongeren van 16 en 17 jaar hebben dus opkomstplicht. Dit betekent: Zij moeten zich dus aanbieden aan het stembureau, maar ze hoeven niet voor een of andere partij te stemmen. Een blanco stem kan ook (die wordt gewoon niet meegeteld).

Het bericht 16- en 17-jarigen: nieuwe stemmers verscheen eerst op .

Online info-moment over de opmaak van een memorandum

Arno — Wed, 25 Oct 2023 12:11:55 +0000

Wil jouw vereniging, burgercomité of adviesraad werk maken van aanbevelingen voor het nieuwe stads- en gemeentebestuur? Je wil een stem in het beleid na 2025, maar weet niet precies hoe je de opmaak van zo’n ‘memorandum’ moet aanpakken, aan wie je dat document moet bezorgen voor maximale invloed, hoe dat document er best uitziet? De Wakkere Burger bundelde zijn tips in een handig stappenplan.

Op 12 december 2023 om 19u30 presenteren we dat stappenplan op een online infomoment: na de presentatie van het stappenplan en van een aantal concrete tips, is er nog voldoende ruimte voor vraag-en-antwoord.

Om deel te nemen aan deze online vorming, schrijf je je in via deze link. Wij bezorgen jouw nadien de vergaderlink via email.

Het bericht Online info-moment over de opmaak van een memorandum verscheen eerst op .

Dit verandert bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2024

Arno — Fri, 13 Oct 2023 07:31:52 +0000

Binnen exact één jaar trekken we naar het stemhokje om een nieuw lokaal bestuur te kiezen. Maar de gemeenteraadsverkiezingen van 2024 zullen er heel anders uitzien dan wat we gewoon zijn. Wij sommen even op wat er juist verandert.

Einde opkomstplicht

In de zomer van 2021 besliste het Vlaams parlement om de opkomstplicht bij de gemeenteraadsverkiezingen af te schaffen. In oktober 2024 zal de kiezer dus zelf mogen beslissen of hij al dan niet een stem uitbrengt op zijn favoriete partijen en kandidaten voor de gemeenteraad. De stemplicht werd in 1893 ingevoerd als een bescherming voor de kiezer. Op die manier konden fabriekseigenaren en grondbezitters hun arbeiders en pachters niet langer onder druk zetten om geen stem uit te brengen – om zo hun politieke overwicht te bewaren. Opkomstplicht was zo een aanvulling bij het stemgeheim, dat de vrije keuze al eerder beschermde.

Vandaag zou dat argument niet meer tellen, stellen voorstanders van de afschaffing. Zij vinden de verplichting een aantasting van de vrijheden van de burgers. Zij vinden het een democratisering omdat partijen nu meer inspanningen moeten doen om de kiezer te overtuigen, te informeren… Zij verwijzen ook naar het buitenland, waar die verplichting bijna nergens nog bestaat.

Tegenstanders vrezen dan weer hogere participatiedrempels: sociaal zwakkere groepen zouden als eerste afhaken en hun belangen zouden dus minder meetellen in het beleid. Ook ondermijnt een eventuele lage opkomst de legitimiteit van de politieke besluitvorming.

De opkomstplicht verdwijnt wel alleen bij de lokale verkiezingen in het Vlaamse Gewest. Bij de Vlaamse, federale en Europese verkiezingen blijft de deelname wel verplicht. Dat zal in 2024 tot de enigszins verwarrende situatie leiden dat de kiezers net voor de zomer moeten stemmen voor de verschillende parlementen, maar na de zomer mogen stemmen voor de gemeenteraad.

Buitenlandse cijfers, zoals de recente cijfers uit Nederland, tonen aan dat een deel van het kiezerspubliek onvermijdelijk zal afhaken. ‘Wij vrezen dat er een lagere opkomst zal zijn, vooral onder specifieke bevolkingsgroepen. Namelijk de socio-economisch zwakkere groepen in de samenleving die sowieso al niet gemakkelijk connecteren met het politieke gebeuren. Net die groep dreigen we te verliezen’, stelt politicoloog Karen Celis. Zij uitte samen met een twintigtal politieke wetenschappers kritiek op de afschaffing van de lokale opkomstplicht.

Burgemeester (wat meer) direct verkozen

De kiezer krijgt in 2024 ook meer greep op wie het mandaat als burgemeester zal uitoefenen. Tot nu was dit mandaat de hoofdvogel bij onderhandelingen over een bestuursmeerderheid. Vlaanderen neemt het systeem over dat het Waalse Gewest eerder al invoerde. In de toekomst zal de kandidaat met de meeste voorkeurstemmen, van de grootste lijst die (na de onderhandelingen) tot de meerderheid behoort automatisch de burgemeestersjerp ontvangen. Dat moet alle partijpolitiek getouwtrek over dat mandaat – met alle bijhorende deals – overbodig maken. In de laatste twee jaar voor de volgende verkiezingen kan die burgemeester zijn mandaat wel afstaan aan iemand anders. Bv. om een beloftevolle jonge kandidaat in pole position te zetten bij de volgende verkiezingen. Toch wee een beetje particicratie, zeggen critici.

Opgelet: de kandidaat of partij met de meeste stemmen is dus niet zeker van het burgemeesterschap. Wanneer kleinere partijen samen een coalitie op de been brengen, kunenn lokale stemmenkampioenen nog steeds naast de sjerp grijpen.  

Lijststemmen geneutraliseerd

De lijststem - het bolletje bovenaan elke kieslijst - zal geen invloed meer hebben op welke kandidaten een zetel binnenhalen. De kandidaten met de meeste stemmen achter hun naam, zullen worden verkozen. Hun plaats op de kieslijst zal dus niet langer van belang zijn. Wie hoog op de lijst stond en zelf weinig stemmen had gekregen, profiteerde van de overdracht van deze lijststemmen en kon zo toch verkozen geraken. De plaats op de lijst - bepaald door de partij - was voor sommige minder populaire of bekende kandidaten cruciaal voor hun kansen op een zetel.

In de toekomst geeft de stem van de kiezer dus de doorslag en niet meer de strategische keuzes van het partijbestuur. Al moet de invloed van deze maatregel niet worden overschat. De invloed van de lijststem en de lijstvolgorde was al een tijdje gereduceerd. Wel wordt verwacht dat de rangschikking van de opvolgers zal wijzigen. En dat heeft na een paar jaar – door ontslagen en vervangingen – wel een effect op de samenstelling. 

Het bericht Dit verandert bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2024 verscheen eerst op .

Klaar voor 2024?

Arno — Fri, 05 May 2023 08:24:30 +0000

Op 13 oktober 2024 duidt de kiezer nieuwe gemeentebesturen aan. De winnaars van stembusgang en coalitievorming kunnen daarna aan de slag om hun programmapunten te realiseren. Dat begint in 2025 met het uitschrijven van een meerjarenplan voor zes jaar lokaal beleid. Wanneer bewonersgroepen of adviesraden willen wegen op dat beleid, dan staan ze best op tijd klaar met hun eigen vragen en voorstellen. Met een ‘memorandum’ of ‘prioriteitenlijst’ dus.

Politieke beslissingen zijn geen plotse momentopnames. Voor de finale beslissing ontspint zich meestal een langdurig proces met verschillende fasen: een kwestie duikt plots op, haalt de politieke agenda, wordt onderzocht en besproken… En daarna uitgevoerd en geëvalueerd. In dat proces spelen verschillende spelers een rol: schepenen, gemeenteraadsleden, deskundigen, belangengroepen, omwonenden…Vaak worden burgers en adviesraden pas laat in de besluitvorming betrokken: als het plan bijna af is. Die klacht hoorden we op een aantal plaatsen ook over de opmaak van het gemeentelijke meerjarenplan.

Kort op de bal

Participatie in een vroeger stadium opent betere perspectieven. Burgergroepen en adviesraden kunnen die kans op inspraak zelf afdwingen. Ze kunnen spontaan nog onbekende knelpunten aankaarten, zelf nadenken over creatieve oplossingen… Deze nieuwe ideeën uit de samenleving kunnen zo boeiende inspiratie vormen voor de beleidsplanning in 2025. Of al vroeger: door snel op de bal te spelen en klaar te staan met voorstellen voor de opmaak van de lokale partijprogramma’s.

De opmaak van een memorandum, prioriteitenlijst of ambitienota lijkt dan zinvol werk. Het alternatief – niets doen en afwachten – oogt een stuk minder aantrekkelijk: misschien amper betrokken worden, weinig inbreng kunnen doen… om het meerjarenplan daarna zes jaar te ondergaan.

Want dat is een eerste belangrijke vraag. Willen we onze kansen op invloed vergroten door te wegen op de partijprogramma’s? Of doen we dat principieel niet? Zo vindt een aantal adviesraden het niet niet wenselijk om dat soort ‘relatie’ aan te gaan met de partijen. Zij blijven bewust weg uit het partijpolitieke spel. Andere raden, maar ook heel wat burgercomités, hanteren net wel deze strategie. Voor hen is het een extra hefboom voor impact op het beleid.

Deze princiepskwestie heeft ook praktische consequenties. Wie zich beperkt tot inspraak in de meerjarenplanning in 2025 heeft een minder strakke deadline dan wie hoopt dat zijn idee in een partijprogramma belandt. Die burgers moeten sneller aan de slag. Zij moeten hun werk in het najaar van 2023, ten laatste begin 2024, klaar hebben.

En petit comité

De kwantitatieve logica van onze democratie – veel stemmen, veel zetels – maakt politici gevoelig voor de macht van het getal. Wie minstens de indruk kan wekken dat er een grote groep mensen betrokken is bij de opmaak van het memorandum, scoort waarschijnlijk beter dan wanneer de spreekwoordelijke ‘drie man en een paardenkop’ enkele eisen komt verdedigen. Maak het memorandum dus niet ‘en petit comité’, maar zorg voor een brede betrokkenheid van burgers, verenigingen en belangengroepen.

En dat brede bereik kan je op meer manieren realiseren dan alleen veel mensen samenbrengen op een vergadering. Een enquête is een andere mogelijkheid. Je kan ook input verzamelen via een online platform, sociale media of via e-mail. Beweging.net investeerde bijvoorbeeld in digitale lokale platformen waarop iedere inwoner zijn ideeën kan posten en de ideeën van anderen kan lezen, liken en becommentariëren. Maar naast input via internet, kan men zijn ei ook kwijt op papier.

Adviesraden kunnen de vertegenwoordigers van verenigingen en clubs een beknopt vragenlijstje meegeven. Dit kunnen deze vertegenwoordigers dan eerst bespreken met hun eigen bestuur of achterban. Waar kan het verkeer veiliger voor ouderen? Welke behoeftes heeft onze sportclub?…

Inhoudelijk sterk

En dan start het echte denkwerk: uit al die opmerkingen en suggesties moeten een aantal prioriteiten worden gefilterd. Indien dat door een relatief grote groep wordt besproken, is het handiger om eerst in kleine groepjes samen te zitten. Zo kunnen de deelnemers per tafel de hoofdlijnen aanduiden en bespreken. Daarna kan elke tafel zijn top-3 of top-5 van voorstellen plenair presenteren. Waarschijnlijk zullen er al snel een aantal gelijklopende conclusies opvallen aan de verschillende tafels.

Op basis van die info kan men een brainstorm houden in de adviesraad met twee doelen: een inventaris maken van alle vragen en signalen én prioriteiten vastleggen. Een handige werkwijze is om deze oefening eerst in kleine groepjes te doen.

Het bestuur van de adviesraad of een werkgroep, eventueel aangevuld met buitenstaanders of deskundigen, kunnen die topprioriteiten dan verder uitwerken.

Op papier

De prioriteitenlijst moet zeker geen dik boek worden: vijf tot tien pagina’s zal meestal volstaan. Het is vooral belangrijk dat de essentie van het verhaal onmiddellijk opvalt. En dat alle onderwerpen ook goed begrijpbaar zijn. Ook voor mensen die niet dagdagelijks met deze kwesties bezig zijn. Voor het overzicht van die lezer kan het interessant zijn om in het begin van het document een kadertje op te nemen met een kort overzicht of samenvatting van de belangrijkste speerpunten.

Bouw de tekst ook duidelijk op: met opvallende titels zodat ook een ‘luie’ lezer snel begrijpt wat nu de verwachtingen zijn van de adviesraad. Werk met puntjes zoals bij een presentatie en vermijd al te lange tekstpassages. Per aandachtspunt kan je daarna volgende logica hanteren:

Wat is de situatie nu? Een korte situatieschets.

Wat willen we anders, beter, extra,… ? Welke concrete suggestie en voorstellen hebben we daarvoor? Een nieuwe doelstelling of actie gebaseerd op een beknopte analyse en een duidelijke visie.

Toeters en bellen

Wanneer de tekst is uitgeschreven, is het werk nog niet helemaal af. Of beter: nog helemaal niet af. Denk zeker nog even goed na over de manier waarop het memorandum wordt overhandigd aan de lokale politici van meerderheid en oppositie. Een mailtje zorgt wel dat jouw voorstellen op de juiste plaats belanden, maar zorgt niet voor invloed. Welke acties met de nodige toeters en bellen zorgen wel voor meer weerklank – en dus meer impact?

Een mondelinge toelichting kan de boodschap inhoudelijk versterken. Een ludieke actie bij de overhandiging kan de aandacht trekken van de lokale pers. Je verspreidt de prioriteitenlijst best ook nog zo ruim mogelijk, naar de verenigingen, clubs, pers…

Een verkiezingsdebat met de verschillende partijen kan ook interessant zijn: Wat denken zij van de voorstellen? Zijn er punten bij die zij willen realiseren? Misschien doet een partij wel een publieke uitspraak dat een zaak zeker moet ‘meegenomen worden in het beleid’, zoals dat dan heet. Daar kan je later naar verwijzen om je voorstellen kracht bij te zetten.

Uitrol

In 2025 zal het meerjarenplan worden geschreven – volg dat dus goed op – en in de jaren daarna wordt dat papieren beleidsplan omgezet in beslissingen en realisaties. Stap per stap wordt het plan uitgerold. Daarbij kunnen bijvoorbeeld ook adviesraden een inbreng hebben. Eén tip daarbij: wie een voorstel heeft met een kostenplaatje, maakt die idee best bekend voor de zomer. Na de zomer krijgt de begroting voor het volgende jaar vaste vorm. En als er geen middelen zijn voorzien, vis je achter het net natuurlijk. Samengevat: De eerste helft van het jaar is dus het ideale moment voor vragen en spontane adviezen die geld kosten.

Tegen memoranda

Slotopmerking: in feite gebruikt De Wakkere Burger – zeker voor adviesraden – niet graag de term ‘memorandum’. Dat klinkt als een eisenbundel. Misschien klinkt ‘prioriteitenlijst’ of ‘ambitienota’ wel constructiever…

Tips

Zeker WEL doen!

Betrek je achterban bij de opmaak van de prioriteitenlijst. Zorg voor een draagvlak.
Doe onderbouwde voorstellen. Hoe rekening met bestaande beleidsplannen. Vermeld eventueel positieve ingrepen van het beleid uit de voorbije jaren.
Laat het beleid ruimte om keuzes te maken. Maak je prioriteiten duidelijk, maar laat alternatieve oplossingen open voor het beleid.
Wees to-the-point. Focus op hoofdlijnen. Hou je prioriteitenlijst beknopt.
Maak werk van communicatie. Zorg voor een sterke boodschap in een aantrekkelijke verpakking. Stuur de prioriteitenlijst naar alle politieke partijen.

Zeker NIET doen!

Noem je prioriteitenlijst geen memorandum. Dit begrip komt eerder negatief en te strijdvaardig over qua toon.
Stel de tekst niet samen in een kleine, beperkte groep en schrijf hem zeker niet alleen vanachter je bureau. Betrek een brede groep mensen.
Maak er geen ‘beleidsplan’ van. Een uitgebreide gegevensverzameling, doelstelling of concrete maatregelen horen niet thuis in een prioriteitenlijst.
Focus niet op één project. Zorg voor verschillende voorstellen. Tenzij er één project zo cruciaal is (bv. nieuw sportcomplex) dat het een apart voorstel verantwoordt.
Denk niet sectoraal. Zorg voor een geïntegreerd voorstel dat de termen van het eigen beleidsdomein overschrijdt.
Doe geen vage aanbevelingen. Zorg ervoor dat ze binnen een realistisch kader passen.
Verlies je ook niet in details. Houd je focus op de krachtlijnen en probeer niet alles te behandelen.
Tekst alleen is niet voldoende. Zorg voor een sterk inhoudelijk document met een aantrekkelijke lay-out. Werk met ‘puntjes’, …
Alleen het doormailen van de tekst volstaat niet. Licht de tekst toe voor meer impact.

Het bericht Klaar voor 2024? verscheen eerst op .