De interne organisatie van het Rotterdamse stadsbestuur sluit vaak onvoldoende aan bij wat actieve Rotterdammers nodig hebben. Onze inwoners hebben te vaak het gevoel dat ze door de gemeente worden tegengewerkt en dat willen we veranderen. Als burgers met een goed initiatief komen, dienen ze verder geholpen te worden. Rotterdam wil daarom, via ‘Right to Challenge’, het eigenaar- en zeggenschap teruggeven aan de stad.
Uitgangspunten voor Right to Challenge
Via ‘Right to Challenge (RtC) krijgt een buurt of wijk het recht om lokale voorzieningen en taken van de gemeente over te nemen, wanneer zij denken dat ze het zelf anders en beter kunnen aanpakken. Het initiatief komt vanuit de buurt of wijk. Ons stadsbestuur wil niet afwachten, maar burgerinitiatieven ondersteunen door kennis en relaties te delen, en mee mogelijkheden te creëren. Dat doen we onder meer door geld en capaciteit beschikbaar te stellen, maar ook door vroegtijdig het gesprek aan te gaan met actieve bewoners over de behoeften van de wijk en/of buurt en indien nodig hulp te bieden bij het opstellen van de ‘the challenge’.
Uiteindelijk gaat het bij ‘Right to Challenge’ niet over de vraag ‘wie doet wat?’ maar over de vraag ‘hoe kunnen we de samenwerking tussen overheid en bewoners zo organiseren dat lokaal initiatief mogelijk is?’ Dit kan ook betekenen dat de taak bij de gemeente blijft liggen, maar dat bewoners betrokken worden bij de manier waarop de uitvoering van deze taak plaats vindt. Het traject van ’Right to Challenge’ wordt dan gestopt – de bewoners nemen de taak immers niet over en daarmee is het geen RtC – maar het resultaat komt tegemoet aan de wensen van de bewoners. De opdracht wordt immers in goed overleg met hen uitgevoerd.
Bestaande, lokale voorzieningen of taken die de overheid op dit moment uitvoert en waarvoor budget is opgenomen in de begroting, staan centraal bij RtC. Het gaat dus niet om taken waarvan de gemeente, onder andere vanwege bezuinigingen, heeft besloten deze niet meer uit te voeren. Het initiatief moet in de uitvoering (minstens) net zo effectief zijn als de gemeentelijke dienstverlening en moet daarnaast ook een meerwaarde hebben voor de wijk of buurt. Zo zal het bijvoorbeeld de leefbaarheid en de sociale cohesie in de wijk vergroten.
Stappenplan
Vast aanspreekpunt
Als initiatiefnemers de gemeente op één van haar taken willen uitdagen met een plan, nemen ze contact op met degene die zij kennen binnen de gemeente. Deze willekeurige ambtenaar of politicus legt contact met het platform RtC. Van daaruit krijgen zij één contactpersoon toegewezen binnen de gemeente. Die persoon betrekt collega’s uit de relevante cluster (lees: beleidsdomein) bij het plan dat nodig is om het initiatief tot een succes te maken.
Beoordeling met behulp van platform
Het platform RtC beoordeelt de initiatieven en staat de contactambtenaar bij met het creëren van mogelijkheden binnen de gemeente. Nadat een plan voor een challenge is ontvangen, maakt het platform een zorgvuldige afweging of dit plan aan de criteria voldoet. Daarbij spelen de lokale kennis van de contactambtenaar en de gebiedscommissie een belangrijke rol. Het platform geeft vervolgens een gemotiveerd advies over het accepteren of afwijzen van de challenge aan de bevoegde schepen.
Beargumenteerde beslissing
Voordat een subsidie wordt gegeven, onderzoekt de coördinator binnen het cluster waar de mogelijkheden liggen binnen de bestaande instrumenten. De bevoegde schepen beslist uiteindelijk of de uitdaging wordt aanvaard of afgewezen. Deze kan de beslissing delegeren aan de coördinator van het betrokken cluster. Alle kandidaten ontvangen vervolgens op zo’n kort mogelijke termijn via een brief de beargumenteerde beslissing.
Juridische overweging
Eens de subsidie vast staat, wordt een juridische overeenkomst afgesloten, waarin afspraken over de te leveren prestaties, de aansprakelijkheid, de af te leggen verantwoording door de initiatiefnemers en beschikbare middelen vanuit de gemeente worden vastgelegd. In de overeenkomst staan ook afspraken over de momenten waarop de afgesproken prestaties op kwaliteit getoetst worden. Indien gewenst kan een paragraaf worden opgenomen aan welke wettelijke vereisten moet worden voldaan.
Voortzetting samenwerking
Na het geven van de subsidie, blijft de contactambtenaar het project volgen en faciliteren met kennis en ervaring. Daarbij ziet hij/zij of het project de verwachtingen waarmaakt en of de gemeente voldoende ruimte biedt. Mocht dit niet het geval zijn, dan wordt gezamenlijk naar een oplossing gezocht.
The challenge
Vooraleer het plan van de initiatiefnemers zal worden geëvalueerd, moet het aan bepaalde eisen voldoen. Zo dient in het plan minimaal te worden ingegaan op de volgende aspecten:
- omschrijving van de taak van de overheid die wordt uitgedaagd;
- plan van aanpak: meerwaarde ten opzichte van de uitvoering door gemeente;
- te behalen resultaat;
- verkregen draagvlak in het gebied;
- verdienmodel indien van toepassing;
- expertiseniveau initiatiefnemers en/of partners;
- inbedding in het wijknetwerk, relevante (uitvoerings)partners;
- planning
- Uitvoeringsorganisatie
Om RtC mogelijk te maken wordt een platform ‘Right to Challenge’ ingesteld. Dit platform bestaat uit ambtenaren vanuit clusters en gebieden aangevuld met externen. Het platform beoordeelt de initiatieven vanuit een breed perspectief, adviseert de schepen en staat de hierboven genoemde contactambtenaar bij in het creëren van mogelijkheden binnen de gemeente. Tevens zorgt het platform voor de verdere ontwikkeling van ‘Right to Challenge’ op zijn Rotterdams.
De coördinator dienstverlening is ambtelijk verantwoordelijk voor het beleid van ‘Right to Challenge’ binnen de gemeente Rotterdam. De politieke verantwoording voor de opzet van RtC binnen de gemeente Rotterdam ligt in het kader van democratische vernieuwing bij schepen voor Veiligheid, Handhaving en Buitenruimte. De uitvoering van de aan de Wmo gekoppelde RtC ligt bij de schepen voor Onderwijs, Jeugd en Zorg.
Randvoorwaarden
Bewoners kunnen de gemeente op elk moment uitdagen op een huidige lokale voorziening of gemeentelijke taak. De praktijk in Engeland wijst uit dat lokale initiatiefnemers bij aanbestedingen het vaak verliezen van commerciële partijen. Om hierop in te spelen willen we ruimte creëren in contractuele overeenkomsten zodat initiatiefnemers onderdelen van het contract kunnen uitvoeren. Het aanbestedingstraject met betrekking tot zorg en welzijn wordt op deze wijze vormgegeven.
Volgende randvoorwaarden zijn relevant om RtC uit te voeren:
Transparante begroting
Voordat actieve bewoners de gemeente uit kunnen dagen is het belangrijk dat zij inzicht hebben in de kosten en activiteiten. Momenteel wordt aan openheid rond de begroting gewerkt. Totdat de informatie op wijkniveau beschikbaar is, kunnen inwoners hierover bij de contactambtenaar terecht. Vragen van bewoners geven ons inzicht in welke delen van de begroting op wijkniveau transparant moeten zijn.
Juridische randvoorwaarden
RtC vraagt om een passende juridische grondslag. We onderschrijven dat een juridisch kader mogelijk gewenst is. In de periode 2015-2016, experimenteerperiode, wordt de aanpak en het juridisch kader RtC uitgewerkt. Op verschillende plekken in de stad wordt al geëxperimenteerd, onder andere met vormen van zelfbeheer. In het najaar van 2015 starten we met een aantal kansrijke projecten. Deze worden intensief begeleid en gemonitord. Inhoudelijke werkwijzen en juridische en financiële randvoorwaarden worden beschreven en getoetst. Dan wordt op basis van opgedane ervaring bekeken welke juridische grondslag voor “Right to Challenge” noodzakelijk is. We willen juridische ruimte creëren om RtC mogelijk te maken.
Bestaande contracten
Een deel van de gemeentelijke taken zoals taken m.b.t. welzijn gebeuren via aanbestedingen. Eens er vanuit een buurt of wijk een challenge komt op een taak van de gemeente waarvoor met een andere partij een contract is afgesloten, zal samen met de aanbieders gezocht worden naar een pragmatische oplossing. Bij het aangaan van nieuwe opdrachten wordt de mogelijkheid dat een deel van de taak tijdens de duur van het contract gechallenged wordt, meegenomen.
Succesfactoren
Wanneer is RtC een succes en zijn wij als gemeente tevreden?
- Als de samenwerking tussen initiatiefnemers en de gemeente goed verloopt
- Als de structuur binnen de gemeente bijdraagt aan het gezamenlijk creëren van RtC mogelijkheden.
- Als via challenges een aantal taken van de gemeente overgenomen worden en dit de betrokkenheid en sociale cohesie in de deelnemende wijken of buurten versterkt.
- Als door het overleg tussen Rotterdammers en ambtenaren het functioneren van de gemeente verbetert en de resultaten van de werkzaamheden tegemoet komen aan de wensen van de Rotterdammers (of ze nu overgenomen worden of niet).
- Als de kracht van wijken en buurten benut wordt en Rotterdammers actief hun eigen buurt of wijk gaan vormgeven.
- Als de tevredenheid over het functioneren van de gemeente toeneemt.
Ines Balkema is adviseur inspraak en participatie bij de gemeente Rotterdam.
Dit artikel verscheen in het septembernummer van TerZake Magazine 2015.
