Volksraadpleging
Een volksraadpleging is een instrument van directe democratie waarmee inwoners rechtstreeks bevraagd worden over een bepaalde kwestie van het beleid. Het gaat hier om een duidelijke ja/nee-vraag. Strikt formeel blijft het resultaat van deze stemming niet–bindend, maar kan lokaal bestuur kan zich er op voorhand wel toe verbinden om het resultaat te volgen.
Hoe werkt een volksraadpleging? Kunnen burgers een raadpleging organiseren?
Een volksraadpleging kan op twee manieren tot stand komen:
Top-down
De gemeente- of provincieraad beslist om een volksraadpleging te organiseren over een aangelegenheid waarvoor die bevoegd is.
Bottom-up
Inwoners kunnen zelf het initiatief nemen, mits zij voldoende steun verzamelen via een verzoekschrift en petitielijsten. Het aantal handtekeningen varieert naargelang de grootte van de gemeente:
- 20% van de inwoners in gemeenten < 15.000 inwoners
- 3.000 inwoners in gemeenten tussen 15.000 en 30.000 inwoners
- 10% van de inwoners in gemeenten ≥ 30.000 inwoners
Bij een provincie moet 10% van de inwoners de petitie ondertekenen
Tip: verzamel meer handtekeningen dan het strikte minimum. Eenmaal ingediend kan je eventueel ongeldige handtekeningen niet meer vervangen. Zorg dus voor een buffer.
Het verzoek wordt gericht aan het college van burgemeester en schepenen, samen met een gemotiveerde nota en een correct ingevuld verzoekschrift en petitielijsten. Deze inhoudelijke nota is belangrijk, want die wordt opgenomen in de verplichte info-brochure bij de raadplaging.
Hoe verloopt de volksraadpleging?
Nadat de beslissing valt om een volksraadpleging te organiseren, start de organisatie.
Tijdens een beleidsperiode kunnen er maximum 6 volksraadplegingen georganiseerd worden en dit nooit in het jaar voor verkiezingen.
De raadpleging verloopt op dezelfde manier als traditionele verkiezingen: een stemming op zondag tussen 8u en 13u, met stemgeheim. De stemming is echter niet verplicht. De uitslag is geldig als het opkomstcriterium wordt gehaald, deze is gelijklopend met het aantal nodige handtekeningen bij bottom-up volksraadplegingen.
- 20% van de inwoners bij gemeenten < 15.000 inwoners
- 3.000 inwoners bij gemeenten tussen 15.000 en 30.000 inwoners
- 10% van de inwoners bij gemeenten ≥ 30.000 inwoners
Het college maakt de uitslag bekend via affichering, het informatieblad en online.
Voor- en nadelen van een burgerraadpleging
Voordelen
Betrokkenheid vergroten: inwoners voelen zich gehoord en meer betrokken bij het beleid.
Signaalfunctie: beleidsmakers krijgen zicht op breed gedragen bezorgdheden of voorkeuren.
Toegankelijke participatievorm: ja/nee-vragen zijn eenvoudig en vergen weinig tijdsinvestering van burgers. Via een korte brochure wordt iedereen geïnformeerd.
Nadelen
Niet-bindend: het bestuur is niet verplicht de resultaten te volgen, wat tot teleurstelling kan leiden.
Beperkte diepgang: complexe thema’s laten zich moeilijk vatten in een simpele ja/nee-keuze.
Risico op lage opkomst: dit kan de representativiteit van het resultaat ondergraven.
Lees meer over participatie
De participatieladder laat zien op welke niveaus burgers betrokken kunnen worden bij beleid, van informeren tot actief meebeslissen. Het helpt organisaties en inwoners om duidelijk te maken hoe participatie vorm krijgt en welke rol iedereen kan spelen.
Een burgerinitiatief is een actie van gewone burgers die zich organiseren en samen werken om iets te veranderen in hun buurt, straat, wijk, dorp of stad
De Wakkere Burger ondersteunt lokale besturen met deskundig advies, praktische begeleiding en inspirerende presentaties over participatie. Van eenmalige infosessies tot meer uitgebreide trajecten zoals deliberatieve burgerpanels.
