Het Vlaamse regeerakkoord 2019-24 vermeldt de invoering van het zogenaamde ‘right to challenge’: de mogelijkheid dat burgers taken overnemen van de overheid, wanneer zij die goedkoper, beter of slimmer kunnen uitvoeren. In tientallen Nederlandse steden en gemeenten beheren burgers ondertussen zelf sportzalen, buurtparkjes… of maken ze zelf inrichtingsplannen voor de eigen buurt.
Voor wie het ‘uitdaagrecht’ dieper wil verkennen, verwijzen we in dit artikel naar online bronnen met meer achtergrondinformatie, stappenplannen, tips en lessons learned.
Oorsprong
Het right to challenge heeft zijn wortels in de Britse ‘Localism Act’ uit 2011. De overheid wou er burgers en lokale gemeenschappen meer greep geven op het lokale beleid. Dat maakte deel uit van ‘The Big Society’ van prime minister David Cameron. Buurtbewoners kregen nieuwe juridische hefbomen om de planning van hun buurt bij te sturen, om buurthuizen te beschermen… En om overheidstaken over te nemen wanneer zij dachten die beter te kunnen uitvoeren dan hun lokaal bestuur. Deze wetgeving werd geen groot succes: de toegang tot de procedures bleek voor burgers vrij complex, vooral marktspelers haalden challenges binnen…. Wat leverde het wel op? Lokale besturen lijken eerder het gesprek aan te gaan met de bewoners.
Het right to challenge waaide enkele jaren later over naar onze noorderburen. Daar paste het binnen de ontwikkeling van de ‘doe-democratie’ en de ‘participatiesamenleving’. De Nederlandse overheid stelde een verhoogde mondigheid vast bij burgers, een versterkt organiserend vermogen in de samenleving… maar ook minder sociale cohesie en een terugtrekkende verzorgingsstaat. Tientallen gemeenten gingen sinds die tijd concreet aan de slag. Onder noemers als ‘bewonersbod’ of ‘ ‘buurtrecht’ kwamen sportzalen, buurthuizen en groenbeheer in handen van buurtbewoners of verenigingen. Er kwam ook een juridische verankering. In 2014 gaf een aanpassing aan de wet op openbare bibliotheken bewoners het recht om een bibliotheek over te nemen wanneer die zou sluiten. De wet op maatschappelijke ondersteuning vermeldde in 2015 het recht voor burgers om onderdelen van de zorg zelf uit te voeren. Ook het huidige kabinet Rutte III heeft plannen om het principe in te schrijven in de Nederlandse gemeentewet‘.
Bronnenmateriaal uit Nederland
Tips voor inwoners en gemeenten
Een ‘community of practice’ van lokale ambtenaren, actieve bewoners en sociale ondernemers analyseerde het right to challenge en formuleerde een aantal tips voor zowel gemeenten als burgers.
— Zie: https://www.open-overheid.nl/open-overheid/tiptop10/
Basisinformatie
Elders op deze site vind je interviews over right to challenge in Nederland en Groot-Brittannië.
— Zie: https://www.dewakkereburger.be/nl/artikel/241/localism-act-participatie-of-pacificatie
— Zie: https://www.dewakkereburger.be/nl/artikel/283/right-to-challenge-lessen-uit-nederland
Op de site van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten vind je kort samengevat al een goede inleiding over het right het challenge. (even inhoudstafel’ aanklikken)
— Zie: https://vng.nl/artikelen/wat-is-het-right-to-challenge
Op de site van het netwerk van actieve bewonersgroepen LSA vind je ook heel wat achtergrondnformatie en een overzichtskaart met de gemeenten die inzetten op right to challenge
— Zie: https://www.lsabewoners.nl/buurtrechten/kennis-informatie/
— Zie: https://www.lsabewoners.nl/buurtrechten/kaart/
Inspiratie over right to challenge
Op de site van het Netwerk Right to Challenge vind je in deze brochure een stappenplan en checklist voor het invoeren en uitvoeren van het right to challenge.
— Zie: https://www.righttochallenge.nl/images/nieuws/Routeplanner_Right_to_Challenge-LR.pdf
Op de site van het project Democratie in Actie vind je twee inspiratiegidsen: één voor burgers, één voor lokale overheden.
— Zie: https://www.lokale-democratie.nl/democratieinactie/right-challenge-inspiratiegids-voor-inwoners
— Zie: https://www.lokale-democratie.nl/democratieinactie/right-challenge-inspiratiegids-voor-gemeenten
Op de site van een onderzoeksproject naar publieke financiering van maatschappelijke projecten vind je een stappenplan en een opsomming van sterktes en zwaktes van het right to challenge
— Zie: https://www.financiereninnetwerken.nl/financieringsinstrumenten/right-challenge/stappenplan-voor-het-gebruiken-van-het-instrument-right-challenge
