Vlaams minister Bart Somers stelde in 2019 dat hij het Right to Challenge via lokale besturen wil uitrollen over heel Vlaanderen. Momenteel zit deze participatievorm bij ons nog volop in de experimenteerfase, maar in Nederland is men er al jaren mee bezig. Daar zien ze lokale invullingen van het uitdaagrecht, met succesvolle en minder succesvolle ervaringen.
Met Right to Challenge of het uitdaagrecht kunnen burgers, verenigingen of ondernemers bepaalde taken en diensten van de overheid overnemen. Het geeft hen ook het recht om de taken en de dienstverlening die de overheid uitvoert in vraag te stellen. Het zou een manier zijn om burgers meer te betrekken bij het beleid. Ze krijgen daarbij de mogelijkheid om het zelf beter, sneller, goedkoper of efficiënter te doen.
De huidige Vlaamse Regering vermeldde het concept ook in haar regeerakkoord 2019-24: “We bouwen een kader uit waarbinnen het right to challenge ten aanzien van de gemeenten en de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden georganiseerd kan worden.” Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers (Open VLD) wil het Right to Challenge dan ook uitrollen via lokale besturen. Er lopen momenteel vier lokale experimenten om deze participatievorm in het veld uit te testen.
In Vlaanderen staat het proces echter nog in haar kinderschoenen. In Nederland is het concept al heel wat meer ingeburgerd. Er zijn 168 gemeenten die werken met het uitdaagrecht. Van die 168 gemeenten, zijn slechts 67 keer gemeenten daadwerkelijk uitgedaagd.
De Noord-Hollandse gemeente Velsen is daar één van. Bewoners kunnen ideeën voor hun wijk uitvoeren en dat zorgt schijnbaar voor sociaal maatschappelijke energie en enthousiasme. Het gaat vooral over kleine taken in het leefgebied. Het is daar niet de bedoeling dat inwoners het complete groenbeheer van de gemeente overnemen. In Amstelveen daagt de Stichting Stadsdorp Elsrijk de gemeente uit. Het burgerinitiatief vraagt het gemeentebestuur om hen de opdracht te geven de taken van het sociaal werk in de wijk Elsrijk uit te voeren. De Stichting wil het welzijnswerk dichter bij de bewoners brengen en efficiënter uitvoeren. De bewoners behouden de eigen regie, ook als ze hulp, ondersteuning of zorg nodig hebben. Met dit plan wil het burgerinitiatief de betrokkenheid bij de buurt en de buren vergroten.
Maar het is niet altijd rozengeur en maneschijn. In de gemeente Roosendaal heeft men geprobeerd het groenonderhoud aan inwoners over te dragen. Dit is niet gelukt omdat de gemeente en inwoners er budget technisch niet uit kwamen. Ook de gemeente Zeewolde is niet meer actief bezig met het uitdaagrecht. In het verleden was het uitdaagrecht opgenomen in een verordening en een beleidsplan, maar de gemeente geeft aan op andere wijze invulling te willen geven aan burgerinitiatieven en geen behoefte te hebben aan ondersteuning.
Dat het uitdaagrecht lokaal geïmplementeerd wordt, wil ook niet per se zeggen dat het effectief gebruikt wordt. In de gemeente Hattem heeft het uitdaagrecht al in 2015 ingevoerd, maar daar zijn nog geen aanvragen geweest. Kleine initiatieven, zoals groenbeheer, zijn wel opgestart, maar deze vallen buiten de definitie van het uitdaagrecht. De gemeente Roermond draagt het uitdaagrecht actief uit op de website, maar is nog niet uitgedaagd. Daarnaast is men hier niet zeker of wanneer de gemeente uitgedaagd wordt, de ambtelijke organisatie hier klaar voor is.
Het is duidelijk, de Nederlandse gemeenten proberen op verschillende manieren vorm te geven aan het uitdaagrecht. Dit verschilt van beleidsplannen en kleine opdrachten tot daadwerkelijke uitdagingen. We zien ook verschillen in de definitie van het uitdaagrecht en de toepassing per gemeente. In Hilvarenbeek wordt gekozen voor een advies aan het beleid, in Amstelveen voor een complete overdracht van opdracht. De Nederlandse gemeenten staan open voor een brede opvatting, maar zien niet voor alle publieke taken een mogelijkheid voor het uitdaagrecht. Vaak is het beperkt tot één functie of domein, zoals groenonderhoud of het sociale veld.
Voor Vlaamse gemeenten lijken dezelfde toekomstige vragen en uitdagingen op tafel te liggen. Kan het overnemen van taken het overdragen van beslissingsbevoegdheden betekenen? Of gaat het slechts over een uitvoeringsbevoegdheid? En hoe verschilt de reeds bestaande mogelijkheid om het beheer van budgetten aan burgerinitiatieven toe te vertrouwen met het uitdaagrecht in de praktijk? Enkele Nederlandse gemeenten tonen alvast dat de afwezigheid van een standaardproces of werkvorm niet betekent dat het niet kan werken.
Arno Van Rensbergen
Bronnen
OP ’T HOOG, TIM, Het uitdaagrecht in Nederland – een stand van zaken onder gemeenten anno 2019
VAN DER MEIRSSCHE, Angelique, Het recht om uit te dagen bij lokale besturen, Angelique van der Meirssche, 2019
