Burgers mogen een vraag of voorstel toevoegen aan de agenda van de gemeenteraad. Dat recht is decretaal vastgelegd. Ons onderzoek toont echter dat steden en gemeenten de regeling lokaal anders interpreteren, wat het de burger soms moeilijker maakt om voorstellen te lanceren.
Download het volledige rapport hier
Betekent lokale autonomie betere lokale participatie?
Elke inwoner van een Vlaamse stad of gemeente heeft het recht om voorstellen en vragen over het lokale beleid toe te voegen aan de agenda van de gemeente- en OCMW-raad. Dat principe ligt sinds 2019 vast in het Decreet Lokaal Bestuur, zowat de grondwet voor de werking van onze steden en gemeenten.
Het Gemeentedecreet, de voorganger van dat Decreet Lokaal Bestuur, bevatte al hetzelfde principe maar legde één uniforme procedure op aan alle lokale besturen. Met het nieuwe Decreet Lokaal Bestuur moeten alle gemeenten nu een eigen regeling uitwerken voor burgers die een eigen agendapunt willen indienen en die deze mondeling willen toelichten.
De Wakkere Burger ving signalen op dat niet elk bestuur even correct omging met deze regeling rond ‘voorstellen van burgers’. In de zomer van 2021 kregen we bericht dat de oppositie van de gemeente Tessenderlo de afwezigheid van deze regelgeving aanklaagde. De zaak werd tot de provinciegouverneur gebracht, die de oppositie gelijk gaf.
Wij waren benieuwd hoe andere gemeenten en steden deze regeling invulden. Levert de lokale autonomie met het nieuwe Decreet ook betere lokale participatie op? En waar zorgt de gemeentelijke autonomie voor een opvallende vooruitgang of net een achteruitgang ten opzichte van de vroegere Vlaamse decretale regeling? De Wakkere Burger bevroeg alle 300 Vlaamse gemeenten en steden in het najaar van 2021, en publiceert nu de resultaten.
Tegen de participatieve insteek in
Uit onze bevraging blijkt dat bijna drie jaar in de lopende beleidsperiode een deel van de gemeenten nog niet over een eigen procedure beschikt om ‘voorstellen van burgers’ te behandelen op de gemeenteraad. Een aantal lokale besturen neemt de bestaande regeling over uit het oude gemeentedecreet, inclusief de bestaande handtekeningendrempel die burgers nodig hebben om een voorstel te lanceren.
Daarnaast hanteren een groot aantal gemeenten een lokaal reglement waarin de ‘voorstellen van burgers’ gelijkgesteld worden aan ‘verzoekschriften’. Dit betekent een stap achteruit voor de actieve burgers. Het recht om het voorstel ook mondeling toe te lichten wordt in deze reglementen uitgehold.
Tenslotte gebruiken ook een aantal steden en gemeenten een opvallend verhoogde handtekeningendrempel. Je hebt hier dus meer handtekeningen nodig dan met de oude regelgeving. De Limburgse gemeente As voerde een drempel in van 500 in plaats van het vroegere minimum van 2 % van de inwoners (ongeveer 150 inwoners). De gemeente Tielt voerde een drempel in van 5% van het aantal inwoners ouder dan 16 jaar. In de oude regeling was ook dat 2%. Dit gaat in tegen de participatieve insteek van het Decreet Lokaal Bestuur.
Maar het is niet overal slecht nieuws. Er zijn namelijk heel wat goede leerlingen in de klas. Heel wat steden en gemeenten hebben zich ingezet om de procedure rond voorstellen op een grondige en effectieve manier te integreren. Zo werd ook in heel wat steden en gemeenten het vereiste aantal handtekeningen (aanzienlijk) verlaagd.
Enkele voorstellen
Voor De Wakkere Burger is het uitgangspunt duidelijk: de vrijheid die het Decreet Lokaal Bestuur van 2019 aan de lokale besturen geeft, mag geen uitholling betekenen van dit participatierecht.
We lanceren daarom enkele voorstellen, zowel aan het lokale bestuur als het Vlaamse niveau. Allereerst moet er dringend werk gemaakt worden om het decretale principe van de ‘voorstellen van burgers’ in een eigen lokale regeling om te zetten. Ten tweede zouden gemeenten een burgervriendelijke, lage handtekeningendrempel kunnen hanteren. In Brussel geldt een drempel van 20 handtekeningen en dat brengt geen stortvloed aan extra agendapunten teweeg. Verzeker tenslotte ook het spreekrecht voor de initiatiefnemers van het voorstel. Initiatiefnemers die voldoen aan alle voorwaarden moeten hun voorstel altijd mondeling kunnen toelichten.
Ter inspiratie krijgen alle lokale besturen een voorbeeldreglement met bouwstenen toegestuurd, gebaseerd op de participatiereglementen van de ‘beste van de klas’ onder de Vlaamse gemeenten. Ook de commissieleden van de commissie Binnenlands Bestuur van het Vlaams parlement worden aanbevolen het Decreet Lokaal Bestuur op regionaal niveau aan te passen, om zo het spreekrecht nog beter te garanderen.
Benieuwd naar het volledige onderzoeksrapport? Die kan u hier lezen.
Arno Van Rensbergen
