Participatie diverser en inclusiever maken

Inclusiviteit in participatieprocessen omvat niet alleen wie eraan deelneemt, maar ook welke waarden, belangen, perspectieven en kennis een rol spelen binnen het proces. Elk participatieproces vertoont elementen van zowel insluiting als uitsluiting. Het beoordelen van de mate van inclusiviteit in een participatieproces is geen externe beoordeling, maar vereist constante, gezamenlijke reflectie, zowel met collega’s als deelnemers. Wij geven vier tips om participatie diverser en inclusiever te maken.

1. Zorg voor een diverse deelnemersgroep die alle perspectieven in het traject representeert

Om ervoor te zorgen dat een participatietraject succesvol en inclusief is, is het noodzakelijk te zorgen voor een diverse deelnemersgroep waarin alle relevante belangen en perspectieven vertegenwoordigd zijn. Dit zal niet alleen bijdragen aan de legitimiteit van het traject, maar ook aan het draagvlak voor de uiteindelijke uitkomsten. En alle meningen komen aan bod – Ook die van bevolkingsgroepen die spontaan maar weinig participeren.

Hoe bereik je deze diversiteit? Allereerst is het raadzaam om jezelf en je team enkele cruciale vragen te stellen. Wie moet er betrokken worden in dit participatietraject? Welke stemmen en meningen zijn van belang? En welke groepen of delen van de buurt vragen extra aandacht? Deze vragen vormen de basis voor volgende stappen.

Voer ook een grondige stakeholder-analyse uit. Hierbij onderzoek je welke (groepen) inwoners en andere betrokkenen worden geraakt door het traject en wat hun belangen zijn. De resultaten van deze analyse zullen bepalen wie er idealiter betrokken moeten worden bij je participatietraject.

Tenslotte is het van groot belang om te zorgen voor diversiteit binnen de deelnemersgroep. Deze groep moet een goede afspiegeling vormen van de inwoners, omdat sommige trajecten, zoals het opstellen van een buurtbegroting of de vernieuwing van de openbare ruimte, een grote en diverse groep inwoners kunnen beïnvloeden.

Een paar handige tips zijn om te onthouden dat de diversiteit aan meningen binnen groepen (bijvoorbeeld jongeren) soms groter kan zijn dan tussen verschillende groepen. Het is ook slim om een divers samengesteld projectteam te hebben om blinde vlekken te voorkomen bij het maken van keuzes. Dit team kan helpen om ervoor te zorgen dat alle perspectieven worden meegenomen en dat het participatietraject echt inclusief is.

2. Organiseer participatietrajecten in partnerschap met inwoners

Geef inwoners vanaf het begin een actieve rol in het organiseren en uitvoeren van participatietrajecten. Dit partnerschap tussen de gemeente en de inwoners kan helpen bij het maken van weloverwogen keuzes met betrekking tot de planning, het identificeren van doelgroepen en het kiezen van geschikte participatievormen.

Dit partnerschap kan men integreren op zowel het procesniveau als het uitvoeringsniveau. Hierbij is het essentieel om inwoners te betrekken in verschillende fasen van het participatieproces, zodat ze kunnen meedenken en ook gedurende het hele traject betrokken blijven.

Laat de inwoners ook deelnemen aan de uitvoering van het participatietraject. Bijvoorbeeld door hen samen met ambtenaren gesprekken te laten voeren met (andere) inwoners en door verbindingen te leggen met buurtinitiatieven of meer gesloten gemeenschappen. Dit zorgt voor een bredere betrokkenheid en versterkt het partnerschap tussen de gemeente en de inwoners. Brugfiguren kunnen vragen meenemen naar hun eigen bevolkingsgroep, naar hun eigen bijeenkomsten… Let op om deze personen niet te overbelasten.

3. Sluit aan bij de leefwereld en beleving van inwoners

Het organiseren van participatie die nauw aansluit bij de leefwereld van mensen is van cruciaal belang. Het gaat hierbij om nabijheid op verschillende niveaus: onderwerp, plaats en taal. Op deze manier kan de gemeente ervoor zorgen dat een zo divers mogelijke groep inwoners zich uitgenodigd voelt om deel te nemen aan het participatieproces.

Maar hoe doe je dat?

Een belangrijke stap is participatie te organiseren rond thema’s die inwoners na aan het hart liggen en waarop ze echt willen dat er iets verandert. Denk hierbij aan thema’s zoals armoede, opvoeding, veiligheid en werk. Dit vergroot de betrokkenheid van inwoners bij het proces.

Daarnaast is het van belang om participatie te organiseren op plaatsen waar bewoners zich vaak bevinden en waar ze zich veilig voelen. Afhankelijk van je doelgroep kun je bijvoorbeeld denken aan koffieochtenden in buurthuizen, interactie op pleinen of zelfs online op digitale ontmoetingsplaatsen zoals specifieke Facebookgroepen of Instagram-accounts.

Een derde factor is om zaken duidelijk over te brengen naar de inwoners. De communicatie moet niet alleen aansprekend en uitnodigend zijn, maar ook helder en begrijpelijk. Dit draagt bij aan effectieve communicatie en betrokkenheid.

Signalen verzamelen over de wijk door middel van gesprekken met inwoners en professionals is eveneens van groot belang. Deze helpen om aan te sluiten bij de vragen, ervaringskennis en interesses van inwoners. Belangrijk hier is om specifiek te zijn in deze gesprekken en bijvoorbeeld concreet te vragen naar zaken zoals de toegankelijkheid van de voedselbank of de bekendheid van energiesubsidies.

Hoewel kwantitatieve data, zoals gegevens over de sociaaleconomische status van een wijk, nuttig kunnen zijn, mogen ze nooit het perspectief van inwoners vervangen. Het is belangrijk om continu in contact te blijven met diverse groepen inwoners, niet alleen wanneer de gemeente iets van hen nodig heeft. Dit kan worden bereikt door bijvoorbeeld ‘onderhoudsgesprekken’ met inwoners te organiseren, waarin hun behoeften centraal staan. Ook wijk- of dorpsspreekuren waar inwoners hun vragen en zorgen kunnen delen met een wijkambtenaar zijn waardevolle initiatieven om de betrokkenheid en nabijheid te waarborgen.

4. Neem drempels voor deelname weg

Om ervoor te zorgen dat álle inwoners kunnen deelnemen aan participatietrajecten is het essentieel om mogelijke drempels weg te nemen. Deze kunnen van verschillende aard zijn, zoals beperkte vaardigheden, beperkte tijd, financiële beperkingen, fysieke beperkingen of zelfs onbekende locaties. Het wegnemen van deze drempels vergroot de toegankelijkheid van participatietrajecten, waardoor meer inwoners de kans krijgen om deel te nemen. Dit kan zijn omdat het traject letterlijk toegankelijker wordt of omdat deelnemers zich veiliger voelen om mee te doen.

Hoe neem je deze drempels concreet weg?

Een belangrijke strategie is het variëren in participatievormen en het combineren van zowel fysieke als online participatiemogelijkheden. Dit biedt inwoners meer flexibiliteit bij het deelnemen.

Bied praktische ondersteuning aan inwoners die mogelijk moeite hebben met het gebruik van apps of digitale platforms. Dit kan helpen om de digitale kloof te overbruggen.

Indien nodig, bied inwoners hulp bij het uitwerken van hun ideeën of plannen, zodat ze een gelijkwaardige inbreng kunnen leveren.

Voor inwoners met beperkte taalvaardigheid of geletterdheid is het belangrijk om te communiceren in meerdere talen of tolken en sleutelfiguren in te zetten om effectieve communicatie te waarborgen. Visuele “taalloze” hulpmiddelen kunnen ook nuttig zijn.

Overweeg om bepaalde groepen inwoners samen te laten werken met gelijkgestemden in een aparte setting waar ze zich sociaal veilig voelen.

Om deelname te bevorderen, bied kinderopvang aan of overweeg een (reiskosten)vergoeding voor inwoners die anders niet zouden kunnen deelnemen.

Gebruik een mix van communicatiemiddelen, waaronder internet, huis-aan-huisflyers, lokale omroepen en persoonlijke benadering op straat of markten.

Zorg ervoor dat de locaties waar inwoners worden uitgenodigd fysiek goed toegankelijk zijn en overweeg het inschakelen van begeleiders voor mensen die dat nodig hebben.

Het is belangrijk om cultuurspecifieke drempels weg te nemen, zoals het vermijden van bijeenkomsten op religieuze feestdagen, rekening houden met de locatie van bijeenkomsten en zorgen voor een sociaal veilige omgeving. Bij het serveren van eten en drinken, overweeg ook wensen met betrekking tot dieetrestricties.