Vandaag, 1 april, bestaat het Europeesburgerinitiatief tien jaar. Het Initiatief werd in 2011 voor het eerst goedgekeurd en behelst het idee dat burgers ook op Europees niveau moeten kunnen deelnemen aan het beleidsvormende proces. De initiële doelstelling, namelijk meer burgers actief betrekken, werd reeds in 2007 vastgelegd met het Verdrag van Lissabon. Nu zijn we tien jaar later, een ideaal moment om even terug te blikken op het Europeesburgerinitiatief.
Vooreerst, wat houdt dat initiatief nu juist in? Wel, die basis is sinds 2012 al gewijzigd, maar blijft in fundament dezelfde: burgers moeten over heel Europa heen één miljoen handtekeningen verzamelen om een issue op de agenda van de Europese Commissie te krijgen. Het issue waarover, kan alles betreffen, de voorwaarde is echter dat het een Europese bevoegdheid is om hierover te buigen. Daarnaast verbindt de EU nog heel wat randvoorwaarden waaraan een initiatief moet voldoen, zo moet er bijvoorbeeld per land een x aantal handtekeningen worden verzameld. Dit alles maakt de procedure voor burgers om een initiatief in te dienen, én draaiende te houden, zeer complex. Net daarom is het op deze tiende verjaardag van het EBI tijd om de hoogdrempelige procedure te herdenken.
Het Europees Burgerinitiatief is uniek in haar soort. Voor het eerst kunnen burgers ook participeren op het supranationale niveau. Burgers kunnen issues aankaarten die reiken over de landsgrenzen heen, en kunnen zich samen verenigen om op Europees niveau. Toch kampt het EBI al jaren met problemen op het vlak van zichtbaarheid. De Europese burgers kennen het EBI niet. Daarnaast is het EBI bij diegene die het wel kennen vaak niet populair. Dat alles heeft te maken met de drempel van één miljoen handtekeningen.
Dat deze drempel hoog is, is een open deur intrappen. Toch zou men in een optimistisch scenario kunnen gedacht hebben dat één miljoen handtekeningen op de volledige Europese bevolking op zich haalbaar moet zijn. De realiteit haalt ons echter in: in de eerste periode tot +- 2019 werden meer dan 90 initiatieven ingediend, slechts een viertal slaagden erin om de gewenste drempel te bereiken. Een miljoen handtekeningen is teveel, zo klinkt het unaniem bij de initiatiefnemers. De EU probeert deze drempel in 2019 enigszins te verlagen, door enkele verplichtingen te laten vallen. Echter, de drempel van één miljoen handtekeningen blijft.
Voor de initiatieven die een miljoen handtekeningen halen, is de strijd nog niet gestreden. Ook daar moeten de Europeanen opbotsen tegen de Europese Commissie. Bij het halen van de drempel bepaalt de Commissie nog altijd volledig zelf wat er zal gedaan worden met de voorstellen. Ondertussen is er wel een motiveringsplicht waarom de Commissie al dan niet een beslissing neemt. Toch druist dit in tegen de participatieve logica. Vandaag, 1 april 2022, zijn er nog maar vier succesvolle initiatieven geweest, en van die vier kregen er slechts twee een beleidsverandering bewerkstelligt.
Toch is het niet allemaal slecht nieuws. De procedure zelf volgt dan wel een zeer hoogdrempelige participatieve logica, tijdens het proces komen de initiatiefnemers wel in contact met verschillende leden van het Europees Parlement en verschillende lobbygroepen. Dit helpt om informele relaties op te zetten en het agendapunt in kwestie naar de toekomst toe kracht bij te zetten.
De Europese Unie doet dus een verdienstelijke poging om mensen te betrekken in haar reilen en zeilen en is zich bewust dat burgers een belangrijke rol spelen in de samenleving. Toch blijven de mooie ideeën op vandaag nog al te vaak dode letter, net omdat de drempels die men dient te overwinnen dermate hoog zijn.
Gide Van Cappel
