Gemeenteraadsverkiezingen 2024
Op 13 oktober trekken we naar het stemhokje om een nieuw lokaal en provinciaal bestuur te kiezen. Die dag kunnen de inwoners van de Vlaamse gemeenten hun stem uitbrengen voor gemeenteraden, provincieraden en in Antwerpen de districtsraden. Maar de gemeenteraadsverkiezingen van 2024 zullen er heel anders uitzien dan wat we gewoon zijn. In tegenstelling tot bij de Europese, federale en regionale verkiezingen van afgelopen juni, is er geen opkomstplicht meer voor deze verkiezingen. En ook de burgemeester wordt anders aangeduid. Wij sommen even op wat er verandert:
1. De opkomstplicht is afgeschaft.
In 2021 besliste het Vlaams parlement om de opkomstplicht bij de gemeenteraadsverkiezingen af te schaffen. Voor het eerst zal de kiezer dus zelf mogen beslissen of hij al dan niet een stem uitbrengt op zijn favoriete partijen en kandidaten voor de gemeenteraad. Opgelet: in Brussel en Wallonië telt de opkomstplicht wel nog.
Iedereen krijgt nog steeds een brief in de bus, al is deze (omdat je niet meer moet gaan stemmen) eerder een uitnodigingsbrief. Die worden uiterlijk 15 dagen voor de verkiezingen verstuurd door het gemeentebestuur. Sommige gemeenten verzenden daarnaast ook digitale uitnodigingsbrieven. Als je kiest om te gaan stemmen, ga je met die brief naar het stemhokje, net zoals bij andere verkiezingen. Wil je niet stemmen, blijf je gewoon thuis. Ook een volmacht geven aan een andere kiezer is nog steeds mogelijk.
2. De burgemeester wordt (wat meer) direct verkozen.
De kiezer krijgt in 2024 meer greep op wie het mandaat als burgemeester zal uitoefenen. Tot nu toe was het burgemeesterschap de inzet van onderhandelingen tussen partijen die de meerderheid wilden vormen – met soms schimmige deals tot gevolg. Dat zal in de toekomst onmogelijk zijn. Van nu zal de kandidaat met de meeste voorkeurstemmen, van de grootste partij die (na de onderhandelingen) tot de meerderheid behoort automatisch de burgemeestersjerp ontvangen.
Vlaanderen neemt zo het systeem over dat het Waalse Gewest eerder al invoerde. Dat moet alle partijpolitiek getouwtrek over dat mandaat – met alle bijhorende deals – overbodig maken.
Opgelet: de kandidaat of partij met de meeste stemmen is dus niet altijd zeker van het burgemeesterschap. Wanneer kleinere partijen samen een coalitie op de been brengen, kunnen lokale stemmenkampioenen nog steeds naast de sjerp grijpen.
3. De lijststem wordt geneutraliseerd.
De lijststem - het bolletje bovenaan elke kieslijst - zal geen invloed meer hebben op welke kandidaten een zetel binnenhalen. Een lijststem telt alleen nog mee als een stem voor een bepaalde partij. De kandidaten met de meeste stemmen achter hun naam zullen worden verkozen. Hun plaats op de kieslijst zal dus niet langer van belang zijn. Wie hoog op de lijst stond en zelf weinig stemmen had gekregen, profiteerde van de overdracht van deze lijststemmen en kon zo toch verkozen geraken.
In de toekomst geeft de stem van de kiezer dus de doorslag en niet meer de strategische keuzes van het partijbestuur.
4. De nieuwe gemeenteraad komt er sneller.
Terwijl vroeger de nieuwe gemeenteraad begin januari van het eerste jaar van de nieuwe legislatuur geïnstalleerd werd, zal de installatievergadering nu al begin december 2024 plaatsvinden. Dit geeft de verkozenen dus minder tijd om een nieuw gemeentebestuur te vormen.
