Right to challenge

Academici van de KU Leuven voerden, in opdracht van de Vlaamse overheid, een internationaal vergelijkend onderzoek uit naar innovaties in de lokale, participatieve democratie. Het onderzoek richt zich op drie thema’s die de laatste jaren steeds meer in de belangstelling staan: uitdaagrecht of ‘Right to Challenge’, mini-publics en e-participatie. Elke week vatten wij één van deze thema’s klaar en duidelijk samen. We sluiten deze week onze reeks af met het Right to Challenge.

Wat is Right to Challenge?

Right to Challenge (R2C) of uitdaagrecht is een participatievorm die individuele burgers of burgerinitiatieven de kans geeft om taken, die in hun directe omgeving worden volbracht door of voor een overheid, over te nemen.

Slechts twee landen, het Verenigd Koninkrijk en Nederland, hebben het ‘recht om uit te dagen’ wettelijk verankerd. Hoewel het R2C al in 2011 geïntroduceerd werd in het Verenigd Koninkrijk, wordt er in de praktijk weinig van gebruikgemaakt. In Nederland heeft het R2C wel zijn ingang gevonden en wordt het meer gebruikt. Het principe werd in 2019 ook opgenomen in het regeerakkoord van de nieuwe Vlaamse regering.

Hoe werkt dat, zo’n uitdaging?

Een challenge kan op verschillende manieren gebeuren:

Een lokaal bestuur kan initiatiefnemers uitdagen om een uitvoerende taak over te nemen in de plaats van de overheid.
Een (buurt)initiatief kan zeggenschap verwerven over de wijze waarop een dienst verleend wordt in een buurt. Het ‘bestuur’ komt dan onder controle van de uitdagers, maar de uitvoering kan wel worden overgelaten aan professionals.

Tot slot kan een lokaal bestuur georganiseerde burgers de mogelijkheid verschaffen om het gemeentelijk inkoop- en opdrachtaanbestedingsbeleid uit te dagen. Burgers kunnen dan de gemeente uitdagen om bij de uitbesteding van een dienst in een buurt/wijk het plan eerst voor te leggen aan een burgercollectief, dat dan overgaat tot een beoordeling.

Wat zijn de voordelen?

Het Right to Challenge wordt door deelnemende burgers vaak gezien als een nieuwe vorm van directe democratie, waarbij burgers een gelijkwaardige relatie met de overheid ontwikkelen en de professionaliteit van de burger erkent wordt.
Het biedt burgers en burgerinitiatieven meer regelruimte en organisatiekracht. Initiatiefnemers krijgen de mogelijkheid om een specifieke dienstverlening naar eigen inzicht, ervaring en expertise uit te werken.

De valkuilen

Het komt wel eens voor dat er onzekerheid over de continuïteit van een challenge plaatsvindt. Vaak steunen initiatieven op de inspanningen van één of enkele sterkhouders en wanneer deze wegvallen, is de opvolging niet steeds gewaarborgd. Ook de kwaliteit van de uitdaging kan hieronder lijden.
Uitdagers moeten in bepaalde situaties concurreren met bestaande professionele dienstverleners of met de bevoegde overheid zelf, en dit kan drempelverhogend werken.
Soms struikelt men wel eens over het kostenplaatje. Het is niet eenvoudig om de structurele toewijzing van financiële middelen op middellange en lange termijn te verzekeren. Ook de financiële kaders die door de overheid worden voorzien kunnen niet altijd matchen met de aard van het initiatief.

Enkele tips

Ontwikkel een ondersteuningsmentaliteit. Lokale overheden vormen een cruciale factor bij right to challenge. De steun van het bestuur aan het wettelijk kader en de wil om de lokale gemeenschap bij te staan en van relevante informatie te voorzien zijn doorslaggevend. Duidt één contactpersoon aan die op alle vragen van de uitdagers kan antwoorden.

Voorzie kennis en coördinatie. Om een Right to Challenge te doen slagen zijn de capaciteit van de bestuurlijke organisatie en de coördinatie over de verschillende beleidsdomeinen belangrijk. Er moet daarnaast ook voldoende kennis en personeelsbezetting zijn.
Maak duidelijke afspraken met de uitdagers en giet deze in een overeenkomst. Zo kan je de aansprakelijkheid, het gewenste niveau van dienstverlening en engagementen verankeren.
Creëer een draagvlak bij de belanghebbende stakeholders. Naast het politieke niveau moeten ook de medewerkers overtuigd zijn van het concept. 
Bewaak de eigenheid van het initiatief. Het is niet de bedoeling dat de uitdaging wordt overgenomen door de bevoegde overheid of verdwijnt door een overdaad aan bureaucratie.
Verzeker de capaciteit van de uitdagers. Initiatiefnemers bewijzen best eerst dat ze over voldoende kennis en expertise beschikken om de taak over te nemen.