Brugge was in de late middeleeuwen het toneel van heel wat protesten, georganiseerd door ambachten en burgers tegen de stedelijke overheid. Deze collectieve acties maakten vooral gebruik van geweldloze drukkingsmiddelen om inspraak in het beleid te eisen. De meest gebruikte tactiek was het indienen van een verzoekschrift of petitie, een alomtegenwoordige praktijk in 15de-eeuws Europa.
Invloed op het beleid
De petitie was hét standaardmiddel om klachten tegen het bestuur in te dienen en nam de vorm aan van het zogenaamde ‘verzoek’ of ‘ rekwest ’, een pamflet met een opsomming van klachten over bepaalde bestuursmaatregelen. Met het indienen van een verzoekschrift konden gewone burgers, individueel en collectief, het stadsbeleid beïnvloeden. In Brugge en andere Vlaamse steden werden de eisen in deze petities vaak in het gerechtelijk register geschreven, zodat ze later, indien aanvaard, rechtstreeks in een wet konden worden opgenomen.
In Noord-Frankrijk en het graafschap Vlaanderen ontstond als eerst de eis om inspraak. Negentig percent van de volksprotesten vonden plaats in steden en bestonden uit een heterogene groep van handelaars, ambachtslieden, vakmannen, boeren uit het hinterland en gewone stedelingen. Ze bundelden hun krachten tegen een gemeenschappelijke vijand, de gevestigde families die de steden decennialang hadden bestuurd, zonder enige inspraak van anderen.
Een adviesraad avant la lettre
De vroegste politieke volksvergadering in Brugge dateert van 1127, toen de Bruggelingen zich verzetten tegen de pogingen van de Franse koning om één van zijn trouwe aanhangers tot nieuwe graaf van Vlaanderen te benoemen. Met de opkomst van de ambachten aan het einde van de dertiende eeuw werd de ontmoetingscultuur van stedelingen voortgezet. Hun leden kwamen regelmatig bijeen in hun gildezalen om politieke kwesties te bespreken. Deze bijeenkomsten maakten steeds meer integraal deel uit van de stedelijke politieke cultuur van het graafschap Vlaanderen.
De oudste nog bestaande Brugse petitie werd in 1280 door de verenigde ambachtslieden en burgers naar de graaf van Vlaanderen gestuurd. Ze klaagden dat de schepenen en raadsleden in de stad verordeningen hadden uitgevaardigd waar ze het niet mee eens waren. In april 1477 institutionaliseerden de ambachtsgilden zelfs de manier waarop petities werden geformuleerd door een zogenaamd ‘park’ op de Grote Markt te installeren. Midden in het economische hart van de stad werd een houten podium opgetrokken met stoelen voor de topmannen van de gilden, zodat ze met elkaar konden praten, dagelijks raad konden uitwisselen en elkaar konden adviseren. Een adviesraad avant la lettre.
Arno Van Rensbergen
Bronnen:
HAEMERS, Jelle, LIDDY, Christian, ‘Popular Politics in the Late Medieval City: York and Bruges’, The English Historical Review, 771–805, 2013
COHN, Samuel K., Lust for Liberty: The Politics of Social Revolt in Medieval Europe, 1200–1425, 376 p., 2006
