Drie weken lang nemen wij innovatieve participatiemethoden onder de loep. Deze week is het de beurt aan budgetparticipatie. Hoewel het ontworpen werd als manier om democratisering van overheidsfinanciën in de hand te werken, wordt het in Vlaanderen voornamelijk gebruikt om de kloof met de burger te dichten.
Het fenomeen van de burgerbegroting kent zijn oorsprong in het Braziliaanse Porto Alegre in 1989. Het was de Braziliaanse arbeidersbeweging daar die met het idee kwam om burgers uit achtergestelde en arme wijken een prominentere rol te geven in de samenleving. Naar hun eigen zeggen waren de middelen niet gelijk verdeeld en werden de armere groepen benadeeld. Daarom werd budgetparticipatie ontwikkeld met het doel de democratie te verdiepen, sociale rechtvaardigheid te bevorderen en corruptie tegen te gaan. Sindsdien is budgetparticipatie alomtegenwoordig binnen het participatielandschap van Zuid-Amerika. Later, rond de eeuwwisseling, vloeide het concept ook over naar Europa.
Het Braziliaans model werd telkens aangepast aan de specifieke politieke en socio-economisch context van het desbetreffende land/stad/gemeente. Waar budgetparticipatie in Brazilië een middel was om democratisering te bewerkstelligen en corruptie te elimineren, was dit niet zo voor de Europese geconsolideerde democratieën. Daar kampte men met een ander groeiend probleem, namelijk dat het vertrouwen in die democratische systemen historisch steeds lager kwam te liggen. Het idee van budgetparticipatie werd ingevoerd om de kloof tussen burgers en bestuur te verkleinen. Men wilde burgers actief mee inspraak geven in het bestuur van de stad, maar ook eigen projecten van burgers in de kijker zetten. Enkele bekende voorbeelden zijn te vinden in grote Spaanse steden, waaronder Sevilla en Córdoba. In het Portugese Lissabon komen burgers zo fysiek samen om te delibereren over budgetallocatie, met een optie om online mee te beslissen en te stemmen om zoveel mogelijk burgers aan het woord te laten. Ook dichter bij huis kunnen we anno 2022 spreken van een omslag richting budgetparticipatie. Bijna alle Belgische centrumsteden en tientallen gemeenten maken ondertussen gebruik van een vorm van budgetparticipatie.
Een standvastige en eenduidige definitie vinden voor budgetparticipatie is niet evident. Toch kunnen we stellen dat een burgerbegroting een democratische besluitvorming is waarbij burgers zelf kunnen beslissen hoe een budget van een lokale of hogere overheid wordt besteed.
De praktijken verschillen van casus tot casus. Vaak zijn het de burgers die zelf met een creatief project voor de dag komen. Dit gaat van losstaande projecten die een budget kunnen, maar kan ook variëren naar een vast budget voor de ontwikkeling van een nieuw speelplein in een bepaalde wijk. Er zijn talloze voorbeelden van lokale besturen die het volk laten beslissen welk project zal worden gekozen, maar er zijn ook lokale besturen die zelf beslissen welk project al dan niet de drempel haalt om een budget te krijgen. Dit alles leert ons dat budgetparticipatie vooral veel vormen kent, er is dan ook geen juiste of verkeerde vorm van budgetparticipatie.
Om een burgerbegroting te organiseren is er een redelijke logistieke inspanning nodig vanuit een lokaal bestuur. Toch is het zeer duidelijk dat een burgerbegroting op verschillende aspecten een zeer positief effect kan teweegbrengen. Onderstaande punten vertellen waarom een burgerbegroting een interessante en nuttige piste is om te overwegen:
1. Transparantie schept vertrouwen.
Burgerbegrotingen creëren transparantie over het gebruik van openbare middelen. En die transparantie zorgt voor een versterking van het vertrouwen van de burgers in de politiek.
2. Informatie maakt begrip en beoordeling mogelijk
Burgers leren de complexiteit van de gemeentelijke financiën kennen. Geïnformeerde burgers kunnen zo beleidsbeslissingen beter begrijpen en afwegen.
3. De burger identificeert zich meer met het beleid.
Burgers die hun gemeente actief mee vormgeven met een burgerbegroting identificeren zich meer met hun stad. Dit bevordert het positieve imago van de stad, ook naar buiten toe.
4. Deelname bevordert de aanvaarding van beslissingen.
Geïnformeerde en betrokken burgers begrijpen dat de middelen beperkt zijn en dat de wensen van de bevolking talrijk zijn. Ze kunnen dus meer begrip opbrengen voor de moeilijke beslissingen die overheden moeten nemen.
5. Deelname bevordert de legitimiteit van beslissingen.
Burgerbegrotingen dragen bij aan de legitimiteit van politieke beslissingen. Alleen politici die de voorkeuren van de burgers kennen, kunnen hun democratische functie als volksvertegenwoordigers vervullen. Zo versterkt participatief begroten de representatieve democratie.
Bronnen
Bartocci, L., Grossi, G., Mauro, S. G., & Ebdon, C. (2022). The journey of participatory budgeting: A systematic literature review and future research directions. International Review of Administrative Sciences, 002085232210789.
Wichowsky, A., & Moynihan, D. P. (2008). Measuring how administration shapes citizenship: A policy feedback perspective on performance management. Public Administration Review, 68(5), 908-920.
