Heel wat gemeenten maken de laatste jaren gebruik van digitale tools om de burger te laten participeren. Een grote en diverse groep kan zo op een interactieve wijze betrokken worden bij het beleid en meer zeggenschap krijgen. Maar digitale participatie is niet enkel rozengeur en maneschijn.
Digitale participatie is een vorm van participatie waarbij burgers gebruik maken van digitale technologie om deel te nemen aan democratische besluitvormingsprocessen of deze te ondersteunen. Digitale tools, ontwikkeld, gebruikt of beheerd door burgers, burgerbewegingen of organisaties, vormen zo een bijgevoegde waarde in democratische besluitvorming of bieden de mogelijkheid tot een alternatief democratisch proces. Het is zo bijvoorbeeld mogelijk om via een online platform petities te verzamelen, de politieke agenda te bepalen, online co-creatie tot stand te brengen en zelfs participatieve begrotingstools op poten te zetten.
Van IJsland tot Amsterdam
In Europa zien we heel wat praktische toepassingen van digitale participatie. In Reykjavik geven inwoners elke maand digitaal aan welke onderwerpen zij op de agenda van de gemeenteraad willen zien. In Estland worden nieuwe wetsvoorstellen geformuleerd door middel van online publieksraadpleging en offline bijeenkomsten. In Madrid beslissen er jaarlijks meer dan 90.000 inwoners over 100 miljoen uit het stadsbudget via een online platform dat bijna een half miljoen gebruikers kent. In Amsterdam geven heel wat inwoners online hun voorkeur van projecten aan. Ook in de kleinere Nederlandse gemeente Ede doet de helft van de inwoners mee in het online geld toewijzen aan buurtinitiatieven. Deze toepassingen doorheen Europa zijn voorbeelden van digitale instrumenten die de betrokkenheid van inwoners bij hun gemeente, stad of land vergroten. Met behulp van digitale tools krijgen burgers dus meer zeggenschap in het bestuur van hun gemeenten en steden.
De nieuwe kansen die deze ‘e-democratie’ biedt, kunnen dus steeds meer worden aangegrepen om de betrokkenheid van burgers bij het democratische proces te stimuleren. Samen met ‘offline’ projecten kan men zo de kloof tussen bestuur, burgers en representatieve organisaties verkleinen. Digitale participatie kan meer zeggenschap creëren voor inwoners van een gemeente en kan ook de ‘stille meerderheid’ een stem geven. Ondanks het intense gebruik van digitale middelen in onze samenleving is de inzet van digitale middelen bij beleidsinspraak nog beperkt. De grote meerderheid van de inwoners laat zich nog steeds te weinig horen en voelt zich vaak niet betrokken bij het beleid van de gemeente. Digitale participatie kan hier soelaas bieden.
Voor elke gemeente is het mogelijk om de vruchten te plukken die digitale democratie te bieden heeft. Digitale democratie biedt de kans om mensen op directe en interactieve wijze te betrekken bij besluitvormingsprocessen en gezamenlijk tot betere resultaten voor een stad of gemeente te komen. Niet omdat de gemeente zelf geen goed werk levert, maar omdat nieuwe vormen van interactie en samenwerking beter aansluiten op het functioneren van de netwerksamenleving. Door digitale participatieplatforms in te zetten is het ook mogelijk om een grote en een diverse groep stemmen aan het woord te laten. De Inwoners en de gemeente kunnen informatie en argumenten uitwisselen om samen tot een besluit te komen.
Heel wat uitdagingen
Maar het is niet enkel rozegeur en maneschijn. Online participatie kent ook heel wat uitdagingen. Online participatie werkt het beste wanneer je een zo breed mogelijk bereik wil genereren. Als je echter in de diepte wil werken (bijvoorbeeld projecten perfectioneren en uitrollen, inhoudelijke discussies voeren over beleidsprioriteiten of knopen doorhakken over complexe of politiek gevoelige onderwerpen) blijft een goed gesprek onvermijdelijk. En dat voer je nog steeds op het best met verschillende personen in dezelfde fysieke ruimte, met goede moderatie.
Online tools bieden interessante mogelijkheden om input te verzamelen van duizenden burgers. Alleen moet je als overheid realiseren dat ook na het verzamelen van die ideeën het werk er nog niet op zit. Verschillende technologische hulpmiddelen kunnen je helpen om input te clusteren en te verwerken, maar zorg ook dat je voldoende tijd voorziet voor je ambtenaren om met die input aan de slag te gaan. De tijdsinvestering voor het nemen van de definitieve beslissingen, het terugkoppelen naar burgers en het evalueren van het traject wordt vaak onderschat.
Online tools mogen dan ideaal zijn om verschillende doelgroepen te betrekken bij participatieprocessen, voor andere doelgroepen vormen ze dan weer een uitsluitingsmechanisme. Senioren of mensen die in armoede leven hebben bijvoorbeeld vaak minder toegang tot deze participatiemethodes, of missen de vaardigheden om op een volwaardige manier deel te nemen. Om alle stemmen te horen, is het dus essentieel om goed bij te houden welke mensen moeilijk de toegang vinden tot het participatieproject. Op basis daarvan kan je beslissen welke aanvullende maatregelen je moet nemen om ook deze groepen te betrekken.
Online of offline?
Het is belangrijk om na te gaan wanneer er behoefte is aan digitale participatie. Zo is niet elk thema geschikt voor digitale participatie. Daarnaast zijn er ook heel wat verschillende vormen van online participatie. Daarom vraagt elke situatie om een inschatting of digitale tools nodig zijn, en welke vorm je best kiest. Het is ook hier belangrijk om het doel in het achterhoofd te houden. Wat wil je bereiken? Aan de hand van het antwoord op deze vraag kan men inschatten of en in welke fase digitale participatie aangewezen is. Daarnaast moet men rekening houden met welke mate van participatie bij het vooropgestelde doel past, en hoeveel invloed de burgers krijgen.
Hoewel ‘elkaar in de ogen kijken’ er niet volwaardig door wordt vervangen, is er een scala aan online alternatieven voor gesprekken, workshops, vergaderingen en bewonersavonden. Idealiter ontwerp je een proces waarin online en offline elkaar aanvullen. Digitale participatie kan zowel met een kleine als met een grote groep mensen. Dat kan ‘online-live’, waarbij iedereen tegelijk online is en in gesprek gaat. Of het kan op een online platform of tool waar ieder zijn inbreng levert op een moment dat hem of haar past. Elke werkwijze heeft haar eigen voor en nadelen, sterktes en zwaktes. De doelstelling is wel grotendeels telkens dezelfde.
Het kan geen kwaad vooraf enkele vragen te stellen om de juiste keuzes tussen online en offline te maken:
- Wat is doel van de ontmoeting: kennismaken, uitwisselen, kennis/informatie overdragen, discussiëren, beslissen, brainstormen, evalueren, plannen maken?
- Wie is de doelgroep? Wat kenmerkt hen?
- Wat is een goede (werk)vorm?
- Is online wel het geschikte medium?
- Is het nodig live op hetzelfde moment bijeen te komen of kan ieder zijn inbreng leveren op een moment dat hem of haar past?
