In het weekend van 28 tot 30 maart reisden een 80-tal Vlamingen naar Utopegem, een onbewoond eiland midden in het domein van de Hoge Rielen in Kasterlee. Doel van de reis? Een volledig nieuwe samenleving opbouwen in Utopegem. In vijf ateliers gingen deelnemers op zoek naar een andere manier van samenleven met als kernvragen ‘Hoe ziet die samenleving eruit?’, ‘Hoe beslissen we?’, ‘Hoe zorgen we ervoor dat iedereen betrokken wordt?’. Wij spraken met Piet Van Meerbeek, medewerker van Avansa Oost-Brabant, over het proces en de lessen van dit project.
Hoe verliepen de verschillende ateliers?
Piet: Ik vond het spannend tot bijna het laatste moment, maar uiteindelijk ben ik een heel tevreden man. Iedereen die ik gehoord heb was enthousiast op het einde.
De zaterdagavond hadden we met ons allen als procesbegeleiders het gevoel dat het nipt zou worden om tegen zondagmiddag bij iets te landen waar heel de groep zich goed bij voelt. We wilden iedereen meepakken en zorg dragen voor elk van onze deelnemers. Uiteindelijk is dat toch wel gelukt denk ik.
Welke voorstellen kwamen er zo naar boven?
Piet: Een van de ateliers kwam met het idee dat als we een nieuwe samenleving willen bouwen op een eiland, we een waardenkader nodig hebben. Een soort grondwet. Die hebben dan een procedure uitgewerkt hoe ze dat konden maken. En dat zou dan bij twee derde meerderheid goedgekeurd worden door de bevolking via een referendum.
Wij zijn ook gekomen met het idee van een soort luisteraarsbrigade, die een beetje de rol vervult van buurtwerkers, maar die tegelijk ook sociale werkers of zelfmoordlijn-achtige functies vervullen. Die dus zowel naar politiek als naar welzijn luisteren. Ze gaan de buurt, of in dit geval eiland, in en proberen met zoveel mogelijk mensen te praten om ideeën naar boven te halen als een soort levende ideeënbox.
Uit andere ateliers kwamen dan weer voorstellen naar boven hoe we de stem van de natuur en toekomstige generaties kunnen meenemen in besluitvorming.
Het huidige fenomeen waar we een blanco mandaat geven aan een groep mensen voor zo'n lange tijd, daar komen toch wel veel vragen bij.
Dachten de deelnemers ook na hoe aan politiek gedaan wordt in Utopegem?
Piet: Een vaststelling uit het hele project is dat weinigen zeiden dat de besluitvormingsprocessen in Utopegem, op die van België moesten lijken. De overgrote meerderheid van de mensen vindt dat de politieke macht beter verdeeld moet worden en sneller moet roteren.
Er moet ook mogelijkheid zijn, voor de hele bevolking, om hun mandaat terug te trekken. Dat kan dan bijvoorbeeld via een alarmbelprocedure. Een groep mensen zegt “we zijn het niet eens met hoe het nu verloopt, met de besluiten die nu voorliggen”. Dan wordt er via directe democratie ingegrepen. Het huidige fenomeen waar we een blanco mandaat geven aan een groep mensen voor zo’n lange tijd, daar komen toch wel veel vragen bij.
Zijn mensen het dan eens over de richting die de samenleving moet ingaan?
Piet: Eigenlijk dromen alle mensen over een harmonieuze gemeenschap waar mensen respect hebben, waar ze de buren kennen, waar iedereen gelijk is zonder discriminatie en met voldoende plek voor natuur. Heel veel luxe, dat was ook opvallend, hoefde daar niet bij te zijn.
Alleen de manier om daar te geraken is discussie over. Die grote polarisering die we nu kennen in de samenleving, is denk ik het gevolg van de bestaande mechanismen van besluitvorming en communicatie.
Het kernidee van Utopegem – Burgers samen alles opnieuw laten uitdenken – kan misschien een antwoord zijn op deze hedendaagse polarisatie en impasse?
Piet: Het is gewoon veel makkelijker om mensen te laten nadenken over nieuwe structuren als je vertrekt van die tabula rasa. We zijn nu op een onbewoond eiland en we moeten alles opnieuw bedenken. Dat is veel makkelijker dan als je vraagt, hoe zie je nu jouw organisatie, gemeente of gewest over 30 jaar.
Zo’n eiland gegeven en vanaf nul beginnen is vaak gewoon eenvoudiger dan een bestaand systeem hervormen. Wie daar aan sleutelt, raak aan de bestaande machtsevenwichten.
Denk je dat beleidsmakers iets uit deze eilandmethodiek kunnen halen?
Piet: Zeker bij het begin van een legislatuur zou dat een enorm interessante oefening kunnen zijn. Het kan richtinggevend zijn voor het beleid en mensen veel meer inspraak geven over waar ze met hun gemeente naartoe willen.
Wat vinden wij als burgers belangrijk in de gemeente? Waar moeten we over waken? Waar hechten we waarde aan? Maar evengoed ook hoe gaan we werken? Het eiland als idee om de fantasie los te maken, dat werkt toch wel.
Wat brengt Utopegem nu verder?
Piet: We hebben nu drie transversale terugkeermomenten, waar mensen van de verschillende ateliers samenkomen met de deelnemers van de voorbereidende workshops om te kijken welke van de ideeën verder kunnen lopen. Wie heeft er energie om een idee uit te werken? En dat te verkondigen bij bijvoorbeeld een gemeentebestuur, de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten of misschien de Vlaamse overheid. Dus mijn hoop is dat we daar toch enkele dingen van kunnen vastpakken.
Wij gaan nu werken aan een publicatie. Er is ook al een film van 10 minuten die binnenkort af gaat zijn. Dus hou Utopegem.be zeker in de gaten, zou ik zeggen.
