Brussel in 2017. Een groot deel van de bevolking heeft geen toegang meer tot betaald en stabiel werk en staat op gespannen voet met de overheid; diepgewortelde discriminatie maakt deel uit van hun dagelijks leven. Ook de overheid neemt hen niet echt au sérieux. In deze context gaan het project CitizenDev van start, een participatief actieonderzoek met terreinwerkers, wetenschappers en sleutelfiguren in de wijken. Hun onderzoeksvraag: kan je burgerinitiatief van onderuit doen groeien door mensen te erkennen als actors van hun gemeenschap?
Een van de 3 gemeenschappen waar CitizenDev start is de vaak miskende Sub-Saharaanse bevolking rond Matonge, hun ontmoetingsplek in Elsene. Oncle Kinch, een artiest/journalist/gemeenschapswerker uit de Congolese diaspora, installeert zich met een caravan in de straten. Hij is aangenomen door BRAL1 om burgerinitiatieven te lanceren. Deze ‘Stadsbeweging voor Brussel’ met als slogan ‘Citizens Action Brussels’ verdedigt en ondersteunt sinds 1973 burgerinitiatieven voor een beter stadsmilieu. BRAL wil nu, met haar partners, de asset-based community development (ABCD) testen, een Amerikaanse aanpak van bottom-up stadsontwikkeling die steunt op de troeven van de mensen.
Koffie en linken
Oncle Kinch schenkt koffie aan voorbijgangers in Matonge, slaat een babbeltje en noteert opmerkingen, ideeën, wensen. Nu eens helpt hij een zanggroep aan een plek in het lokaal gemeenschapscentrum, dan weer brengt hij een selfmade schrijnwerker in contact met een straatcomité dat bloembakken wil plaatsen om het verkeer te vertragen. De talenten van alle mensen erkennen en verbindingen leggen zijn twee basishoudingen van ABCD. Wanneer Kinch vertelt over een nieuwe vorm van gemeenschapsontwikkeling die de lokale troeven in de kijker zet, zijn veel inwoners en gebruikers van de wijk enthousiast. Eindelijk een project dat hun gemeenschap niet beschouwt als sukkelaars of consumenten van dienstverlening maar dat hun knowhow en verlangens valoriseert!
Al snel komt een groep van een twintigtal sleutelfiguren in de wijk samen in de zogenaamde ‘Table des Connecteurs’, de stuurgroep van het project. De ‘connecteurs’ identificeren personen die interesse hebben in ‘de valorisatie van Matonge’, een centraal thema in de wijk. Er dagen veel mensen op voor een eerste brainstormsessie, die aanzet geeft tot enkele burgerinitiatieven. Daarna volgen nog een dozijn projecten rond vergroening, cultuur, lokale handel … Er ontstaat een sneeuwbaleffect.
Kinch raakt zelf betrokken als radiomaker bij Radio PubliK, een gloednieuwe onafhankelijke en participatieve webradio. PubliK wil kwaliteitsprogramma’s maken maar ook verder gaan dan muziek en vermaak. PubliK wil bruggen leggen en mensen die uitgesloten worden aan het woord laten. In feite is PubliK de auditieve voortzetting van het hele CitizenDev-project. Met vallen en opstaan toont PubliK hoe een feitelijke vereniging via een mobiliserende en valoriserende aanpak mee stad kan maken en welzijn kan creëren, zonder winstoogmerk.
Boter bij de vis
De deelnemers aan ons actieonderzoek hebben zich samen gebogen over de obstakels en succesfactoren die ze tegen kwamen. Snel blijkt dat vrijwilligers het beu zijn om gratis het werk van professionelen te doen. Vooral voor mensen die geconfronteerd worden met precaire leefomstandigheden en miskenning is een vorm van verloning een bewijs dat hun bijdrage ernstig genomen wordt.
Verder blijven professionele terreinwerkers belangrijk voor de verbindingen en de ondersteuning. In Matonge ontstaat er een wilde wolk van initiatieven die gedragen worden door burgers; er is wel een vorm van samenwerking en solidariteit tussen hen maar heel sterk is die niet. Na een tijd gebeurt er ook zoveel in dit project dat het moeilijk wordt om overzicht te houden. Een flink aantal initiatieven loopt spaak op de typische kinderziekten van burgeractie. Bovendien is het nog de vraag of de dynamiek het project zal overleven. De uitdaging voor de Table des Connecteurs is nu om meer de rol op zich te nemen nieuwe mensen te ontmoeten, linken te leggen, synergie te creëren.
In de Brabantwijk in Schaarbeek verloopt de CitizenDev-aanpak heel anders. Daar hebben de bewoners een wijklokaal in zelfbeheer kunnen nemen en op die plek komen ontmoetingen tot stand en lanceren vrijwilligers nieuwe initiatieven: een repair café, een geefwinkel, huiswerkbegeleiding… Nabijheid is hier de motor van een nieuw gecentraliseerd netwerk van solidariteit.
Check www.citizendev.be voor de publicatie ‘Brussel van onderuit’, een overzicht van de hele CitizenDev-methode, met luchtige portretten van ‘connecteurs’ en collectieven. Je vindt er ook het finale wetenschappelijke rapport van het onderzoek.
(Piet Van Meerbeek)
