“Minder dan een op vijf Belgen zijn tevreden met de werking van ons democratisch systeem.” Deze opvallende onderzoeksresultaten maakte de Franstalige openbare omroep RTBF vorige week bekend. Gevraagd naar de tevredenheid over politieke representatie, stelt een kwart van alle Belgen onze vertegenwoordigingsdemocratie te willen vervangen door een ander bestuursmodel. Eén op drie verkiest zelfs een samenleving waar de macht in handen is van één sterke leider. De idee dat anno 2021 democratie een verworven recht is en de strijd om inspraak gestreden, blijkt toch niet helemaal waar, met als laatste bewijs in kwestie het RTBF-onderzoek. Reden tot paniek? Nog niet direct, maar wel een wake up call om burgerparticipatie steviger te verankeren.
De Raad van Europa trapte deze maandag haar jaarlijkse Week van de Lokale Democratie af, waarmee men burgers een beter inzicht wil geven in hun lokale bestuur en hen wil stimuleren tot meer participatie. En misschien ligt daarin wel een alternatieve oplossing voor het wantrouwen in het bestaande bestuursmodel: niet minder, maar net meer democratie met meer transparantie en betrokkenheid.
De invulling van een democratische samenleving evolueert constant. Het oud-Griekse democratische ideaal, waarbij het volk (met uitzondering van vrouwen en slaven dan) regeert, werd in de 19de eeuw een systeem waarbij het volk om de zoveel tijd inspraak kreeg in het beleid, met name bij verkiezingen. Deelnemen aan verkiezingen werd steeds meer een synoniem voor democratie. Om de 5 à 6 jaar een bolletje kleuren en volksvertegenwoordigers kiezen, that’s it. Een hele vooruitgang van het democratisch privilege van de 18de-eeuwse adel en de rijken, maar desalniettemin blijft de burger niet meer dan een passieve actor die om de zoveel tijd even van zich laat horen. Net daarom is de strijd nog niet gestreden. De burger kan een actieve schakel zijn in al dat gebeuren. Net zoals diezelfde oude Grieken die met volksvergaderingen een verregaander systeem van democratie hanteerden, waarbij burgers op een actieve manier mee aan het roer van de samenleving kwamen te zitten. De evolutie is met andere woorden nog niet volledig.
De Wakkere Burger ervaart heel wat animo voor een nauwere betrokkenheid bij het beleid. Burgers nemen de laatste jaren zelf steeds vaker het initiatief om beleid en samenleving mee vorm te geven: of het nu gaat over de overkapping van een ringweg, over een meer duurzame voedselketen of over de inrichting van hun woonwijk.
Vaak staan (lokale) overheden daar ook positief tegenover – al dan niet met de nodige koudwatervrees. We zien allerlei boeiende nieuwe experimenten. Van deliberatieve burgerpanels die mee toekomstplannen mogen uitwerken. Zo werkt de Duitstalige Gemeenschap – ondertussen hertaald naar “Ostbelgien” – met een permanente, gelote burgerraad die het Gemeenschapsparlement zal adviseren. Maar ook op lokaal niveau in Vlaanderen zien we voorbeelden – ook in kleinere gemeenten. In Oud-Heverlee, bij Leuven, werkte een representatieve groep van 50 goed geïnformeerde inwoners mee de toekomstplannen uit voor het plaatselijke natuur- en recreatiegebied Zoet Water.
In andere steden en gemeenten wakkert men de betrokkenheid aan met burger- en buurtbegrotingen. In Antwerpen en Gent gaat het dan over het verdelen van grote budgetten (District Antwerpen: 1.4 miljoen). In andere kleinere gemeenten gaat het over minder geld, maar blijft het doel hetzelfde: ruimte creëren voor ideeën en projecten die burgers zelf naar voren schuiven.
Wijkbudgetten en burgerinitiatieven werden in het leven geroepen om de band tussen burger en politiek te versterken en de afstand tussen beiden te verkleinen. Onderzoek toont aan dat een meer actievere participatie binnen de samenleving een positieve attitudeverandering kan teweegbrengen. Zo stelt Stanford-professor James Fishkin dat participatie ervoor zorgt dat burgers een positievere en meer kosmopolitische houding t.o.v. de samenleving aannemen. In Vlaanderen blijft het gebruik van de verschillende participatie-instrumenten, ondanks goede intenties, echter beperkt, zo stelt politicoloog Sofie Hennau (UHasselt) in recent onderzoek vast. Bestaande praktijken van lokale besluitvorming blijken maar moeilijk te veranderen. Traditionele participatie- en overlegstructuren voldoen niet langer om de veelheid aan signalen van de burgers te vatten en om te zetten naar een breed gedragen beleid. Het gebruik en de impact van hervormingen en de wijze waarop participatie wordt georganiseerd blijken nogal afhankelijk van de lokale context en de politieke wil van lokale politici en partijen.
Daarom roept De Wakkere Burger tijdens deze Week van de Lokale Democratie gemeentebesturen op om volop de kaart van burgerparticipatie te trekken, deze duidelijk naar de burger toe te communiceren en zo veel mogelijk burgers te activeren. De burger zit op hete kolen en wil aan zet komen. Geef hen de tools, sta ze bij en versterk zo de draagkracht van het bestuur.
